Audit fəaliyyəti, audit – təşkilatların və fərdi sahibkarların mühasibat uçotu və maliyyə (mühasibat) hesabatlarının müstəqil yoxlanılması üzrə sahibkarlıq fəaliyyətidir.
Auditin məqsədi audit olunan şəxslərin maliyyə (mühasibat) hesabatlarının düzgünlüyünü və mühasibat uçotunun aparılması qaydasının qanunvericiliyə uyğunluğunu ifadə etməkdir.
Dəqiqlik dedikdə, maliyyə (mühasibat) hesabatlarının məlumatlarının dəqiqliyi dərəcəsi başa düşülür, hansı ki, bu hesabat istifadəçiyə onun məlumatları əsasında yoxlanılan şəxslərin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələri, maliyyə və əmlak vəziyyəti haqqında düzgün nəticələr çıxarmağa və bu nəticələrə əsaslanan əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə imkan verir.
Eyni zamanda, audit səlahiyyətli dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən qanunvericiliyə uyğun olaraq həyata keçirilən maliyyə (mühasibat) hesabatlarının düzgünlüyünə dövlət nəzarətini əvəz etmir.
Auditin əsas məqsədi auditin keçirilməsi haqqında müqavilədə şərtləşdirilmiş digər məqsədlərlə, məsələn, auditi həyata keçirən şəxsin maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşdırılması (tədbirlərin hazırlanması), xərclərin və maliyyə nəticəsinin optimallaşdırılması və s.əlavə edilə bilər.
Auditin vəzifələri aşağıdakılardır:
- mühasibat uçotu və daxili nəzarətin təşkili səviyyəsinin qiymətləndirilməsi;
- mühasibat uçotunun düzgünlüyünün və qanuniliyinin qiymətləndirilməsi;
- çatışmazlıqların və pozuntuların aradan qaldırılması üzrə tövsiyələrin hazırlanması yolu ilə təşkilatın idarəedici orqanlarına kömək göstərilməsi;
- təşkilatın təsərrüfat fəaliyyətinə təsir göstərə biləcək gələcək hadisələrə yönləndirilməsi (perspektiv təhlil);
- təşkilatın maliyyə resurslarının artım ehtiyatlarının müəyyənləşdirilməsi;
- vergi sahəsində qüvvədə olan qanunvericiliyə riayət edilməsinin yoxlanılması;
- etibarlı hesabatların təsdiq edilməsi və ya onların etibarsızlığının qeydə alınması.
Əsas məqsədə nail olmaq üçün auditor aşağıdakı məsələlər barədə fikir tərtib etməlidir:
- hesabat ona təqdim olunan bütün tələblərə cavab verirmi və ziddiyyətli məlumatları ehtiva edirmi;
- iqtisadi subyektin bütün aktivləri və öhdəlikləri nəzərə alınırmı;
- bütün kateqoriyalar mühasibat hesabatına daxil edilir və hesabat formalarında düzgün əks olunurmu;
- hesabatda göstərilən məbləğlərin daxil edilməsi üçün əsaslar varmı;
- bütün kateqoriyalar düzgün qiymətləndirilmiş və səhvsiz hesablanmışdırmı.
Auditor təşkilatlarına və fərdi auditorlara audit aparmaqdan başqa hər hansı digər sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qadağandır, lakin onlar auditə uyğun xidmət göstərə bilərlər.
Müvafiq audit xidmətləri dedikdə bunlar başa düşülür:
- mühasibat uçotunun qurulması, bərpası və aparılması, maliyyə (mühasibat) hesabatlarının tərtib edilməsi, mühasibat məsləhətləşmələri;
- vergi konsultasiyası;
- təşkilatların və fərdi sahibkarların maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili, iqtisadi və maliyyə məsləhətləri;
- təşkilatların yenidən qurulması ilə bağlı idarəetmə məsləhətlərinin verilməsi;
- vergi və gömrük mübahisələri üzrə hüquqi məsləhətlərin verilməsi, habelə məhkəmə və vergi orqanlarında nümayəndəlik;
- mühasibat uçotunun avtomatlaşdırılması və informasiya texnologiyalarının tətbiqi;
- əmlakın dəyərinin qiymətləndirilməsi, müəssisələrin əmlak kompleksləri kimi qiymətləndirilməsi, habelə sahibkarlıq riskləri;
- investisiya layihələrinin hazırlanması və təhlili, biznes planların tərtib edilməsi;
- marketinq araşdırmalarının aparılması;
- auditor fəaliyyəti ilə bağlı elmi-tədqiqat və eksperimental işlərin aparılması və onların nəticələrinin, o cümlədən kağız və elektron daşıyıcılarda yayılması;
- audit fəaliyyəti ilə bağlı sahələrdə mütəxəssislərin qanunvericilik ilə müəyyən edilmiş qaydada təlim;
- auditor fəaliyyəti ilə bağlı digər xidmətlərin göstərilməsi.
