Əsas vəsaitlər nədir?

posted in: Xəbər | 1
birbank biznes

Müəssisənin fəaliyyəti bu və ya digər şəkildə mühasibat və vergi uçotunda əks olunur. Bu, təkcə gəlir və ya xərclərə deyil, həm də şirkətin əmlakına aiddir. Əsas vəsaitlər bu əmlakın mühüm tərkib hissəsi olmaqla yanaşı, həm də vergi mühasibat uçotu obyektidir. Onların uçotu hər bir mühasibin bilməli olduğu özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir.

Torpaq, tikili və avadanlıqlar

2018-ci ildən etibarən respublikamızda mühasibat uçotu beynəlxalq standartlar əsasında aparılır. Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarında əsas vəsaitlər “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” kimi adlanır və onların uçotunun əsas məsələləri MUBS (IAS) 16 əsasında tənzimlənir. Bu standart:

  • qeyd edilən aktivlərin tanınması;
  • onların balans dəyərlərinin müəyyən edilməsi;
  • amortizasiya ayırmalarının təyini;
  • habelə onlara aid dəyərdən düşmə zərərlərinin tanınması kimi məsələləri əhatə edir.

Torpaq, tikili və avadanlıqlar malların istehsalında, tədarükündə, xidmətlərin təşkilində istifadə edilməsi, habelə inzibati məqsədlər, digər tərəflərə icarəyə verilməsi məqsədləri üçün saxlanılır.

Nəzəri ədəbiyyatda aşağıdakı tərifdən də istifadə edilir:

Müəssisənin istehsal (xidmət) sferasında bir ildən çox iştirak edən, dəyəri normativ sənədlərlə tənzimlənən, köhnəldikcə öz dəyərini qanunvericiliklə müəyyən edilmiş normalarla hissə-hissə məhsulun (xidmətin) dəyərinə keçirən, istehsal (xidmət) prosesində öz natural formasını saxlayan əmək vasitələri əsas vəsaitlər adlanır.

Əsas vəsaitlər Vergi Məcəlləsində

Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 13.2.17 maddəsində aşağıdakı tərifdən istifadə olunur:

Əsas vəsaitlər – istifadə müddəti bir ildən çox olan və dəyəri 500 manatdan çox olan, bu Məcəllənin 114-cü maddəsinə uyğun olaraq amortizasiya edilməli olan maddi aktivlərdir.

Məcəllənin 114.3-cü maddəsi illik amortizasiya normalarına görə əsas vəsaitləri aşağıdakı kateqoriyalara ayırır:

  • binalar, tikintilər və qurğular;
  • maşınlar, avadanlıqlar;
  • yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası;
  • nəqliyyat vasitələri;
  • digər əsas vəsaitlər.

Torpaq, tikili və avadanlıqların təsərrüfat fəaliyyətində rolu

Müəssisənin əsas vəsaitləri istehsal proseslərini həyata keçirmək və şirkətin əsas ehtiyaclarını ödəmək üçün zəruridir. Onlardan istifadə səmərəliliyi bu aktivlərin alınmasına yatırılan hər bir manata düşən qazancla ölçülür.

Spesifik xüsusiyyətləri

Əsas vəsaitlər aşağıdakı spesifik xüsusiyyətlərə malikdir:

  • maddidir, fiziki cəhətdən mövcuddur;
  • istismar zamanı formasını dəyişmir yaxud əhəmiyyətsiz dərəcədə dəyişir;
  • əsasən bir ildən çox istifadə olunur;
  • qısa müddətdə satış və ya istehlak məqsədi ilə alınmır;
  • müəssisənin nəzarətindədir (müəssisə aktivə mülkiyyət hüququna malikdir);
  • müəssisə aktivin istifadəsindən fayda əldə edir;
  • aktiv etibarlı şəkildə ölçülə bilər.

Əsas vəsaitlərə nümunələr

Əsas vəsaitlərə sənaye maşınları, ofis kompüterləri və ofis avadanlıqları, hətta ofis elektrik çaydanı belə daxil ola bilər. Buraya istehsal binaları, onların tikildiyi torpaq sahəsi (müəssisəyə məxsusdursa), korporativ nəqliyyat, avadanlıq və hətta, müəssisə tərəfindən alınmış əl alətləri də nümunə göstərilə bilər.

Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə uçot

Əsas vəsaitlərin uçotu  Mühasibat  Uçotunun Hesablar Planının “Uzunmüddətli aktivlər” bölməsinin 11-ci maddəsinə uyğun aparılır. AR Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının  “30” yanvar 2017-ci il tarixli Q-01 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”na görə:

Hesablar planının 11-ci maddəsində “istifadə müddəti bir ildən artıq olan və istehsalda və ya mal-materialların çatdırılmasında, xidmətlərin göstərilməsində, habelə inzibati məqsədlər üçün istifadə edilməsi və digər tərəflərə icarəyə verilməsi üçün nəzərdə tutulan maddi aktivlərlə bağlı ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Torpaq, tikili və avadanlıqların tanınma meyarına cavab verən aktivlər ilkin olaraq ilkin dəyəri ilə uçota alınır”.

Hesablar planının 11-ci maddəsi aşağıdakı hesabları əhatə edir:

111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri”;

112 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”;

113 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması”.

Əsas vəsaitlərin dəyər uçotu aşağıdakı subhesablar üzrə aparılır:

  • “Torpağın dəyəri”;
  • “Tikililərin dəyəri”;
  • “Maşın və avadanlıqların dəyəri”;
  • “Nəqliyyat vasitələrinin dəyəri”;
  • “Digər torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri”.

Əsas vəsaitlər istehsal əməliyyatının mühüm amillərindən biri olduğuna görə torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri məhsul istehsalına çəkilən xərclərin tərkibində öz əksini tapır. Bu da onların dəyərini müəyyən dövr ərzində istehsal olunmuş məhsulların, görülmüş işlərin maya dəyərinə və ya tədavül xərclərinə silinməsi yolu ilə icra olunur. Bununla bağlı əsas vəsaitlərin amortizasiyası yəni başqa sözlə köhnəlməsi hesablanır.

131 saylı “Bioloji aktivlərin dəyəri” hesabı üzrə uçot

Print Friendly, PDF & Email

  1. Mamedali
    |

    Yuk mashinlarinin karyerde istismari zamani deyishilmish avto shinleri esas vesaitler siyahisina aiddirmi