ƏDV əvəzləşdirilməsi zamanı məhdudiyyətlər

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

Əlavə dəyər vergisindən azadolmalarda ƏDV əvəzləşdirilməsi

Ola bilər, vergi ödəyicisi 18% ƏDV hesablanan əməliyyatlarla yanaşı Məcəllənin 164-cü maddəsinə uyğun vergidən azad əməliyyatlar da etmiş olsun. Bu zaman ƏDV əvəzləşdirilməsi aparmaq üçün 18% vergi dərəcəsi tətbiq edilən əməliyyatların ümumi əməliyyatlardakı payı, yəni xüsusi çəkisi tapılmalıdır.

Əgər vergi ödəyicisi əməliyyatlarının uçotunu ayrı aparıbsa, yəni vergi tutulanla, tutulmayanı bir-birindən ayırmaq mümkündürsə, 18%-lə ƏDV hesablaması aparılmış əməliyyatlara görə ödənilmiş vergiləri üçün ƏDV əvəzləşdirilməsi tam məbləğlə aparıla bilər.

Nümunə 2:  ƏDV qeydiyyatı olan müəssisənin hesabat ayında ƏDV tutulan əməliyyatlar üzrə dövriyyəsi 120000 manat, ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlar üzrə dövriyyəsi 30000 manat, ƏDV-yə “0” dərəcəsi ilə cəlb olunan əməliyyatlar üzrə dövriyyəsi 15000 manatdır. Həmin ayda 115000 manat dəyərində mallar alınmış və EQF üzrə ödənilmiş ƏDV məbləği 20700 manat olub. Hesabat ayında 50.000 manatlıq mal istifadə edilmişdir. Malların uçotu ayrılıqda aparılmayıb. Əvəzləşməyə yol verilən məbləği hesablayaq.

Əvəzləşmə üçün mütləq xüsusi çəki tapılmalıdır. Ümumi dövriyyə 165000 manat, vergi tutulan əməliyyatlar üzrə 135000 manat olduğundan, vergi tutulan əməliyyatların ümumi dövriyyədəki xüsusi çəkisi  81.82 % təşkil edir. Odur ki, yalnız 20700*81.82%=16936.74 manat əvəzləşdirilə bilər.

Yuxarıdakı nümunədə vergi ödəyicisi əməliyyatlarının uçotunu ayrıca aparsaydı, tam məbləği (20700 azn) əvəzləşdirə bilərdi. Əməliyyatların uçotunun ayrıca aparılmasına, habelə ƏDV haqqında ətraflı məlumatı buradan əldə edə bilərsiniz.

Aşağıdakı hallarda əlavə dəyər vergisi ödəyicisinin ödənilmiş ƏDV məbləğini əvəzləşdirmək hüququ yaranmır:

  • bütün fəaliyyəti yalnız vergidən azad olunan fəaliyyətdən ibarətdir, yaxud;
  • bütün əməliyyatları ümumiyyətlə vergiyə cəlb edilmir.

“0” dərəcə ilə vergiyə cəlb edilən əməliyyatlarda faktik olaraq əlavə dəyər vergisi tutulmasa da, onlar ƏDV tutulan əməliyyatlara bərabər tutulur və onlara görə xüsusi çəki tapmağa, ƏDV-ni əvəzləşdirməməyə əsas yoxdur.

Nümunə 3:  ƏDV ödəyicisi olan “ESSE logistiks” MMC beynəlxalq daşıma ilə məşğuldur. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədar 5000 azn dəyərində mal alır. Həmin malları alarkən ödədiyi 900 azn verginin hamısını əvəzləşdirmək hüququna malikdir. Həmçinin,  əməliyyatı yalnız qeyd edilmiş fəaliyyət olarsa, əvəzləşdirmək istəməyib ərizə ilə müraciət edərək 20 gün ərzində ƏDV-ni dövlətdən geri də ala bilər (VM, maddə 179.1).

ƏDV əvəzləşdirilməsi malların geri qaytarılması və idxalda

Bəzən alıb dəyərini ödədiyiniz malların qaytarılması eləcə də digər hallar səbəbindən əvvəllər əvəzləşdirdiyiniz məbləği geri qaytarmaq öhdəliyi yaranır. Bu zaman ƏDV əvəzləşdirilməsinin yenidən hesablanması zərurəti meydana çıxır və ƏDV əvəzləşdirilməsi vaxtı da yenilənir. Belə halın yarandığı ayda ƏDV bəyannaməsinin “Dəqiqləşdirilən dövriyyə” hissəsində yenidən hesablama aparıb büdcəyə qaytarılmalıdır.

Nümunə 4: ƏDV ödəyicisi fevral ayında ƏDV-sini ödəyərək və əvəzləşdirərək aldığı 1000 AZN dəyərində mallardan 200 AZN hissəsini aprel ayında satıcıya geri qaytarır. Belə olan təqdirdə aprel ayının bəyannaməsində dövriyyənin dəqiqləşdirilən hissəsində 200 azn məbləğə görə 36 azn vergi hesablanaraq büdcəyə ödənməlidir. Lakin əvəzləşdirmiş olmasa idi hesablama vermək tələbi yox idi.

Ödəniş əməliyyatı nağd baş veribsə əldə edilmiş qəbzə, çekə görə vergi əvəzləşdirilmək olmaz.

Yuxarıda vurğuladığımız ödənişin formalarıyla bağlı tələblər, belə demək olarsa, gömrük orqanlarıyla olan münasibətlərə aid deyildir. Onlardan əldə edilmiş ƏDV-nin ödənildiyini təsdiq edən sənədlər istənilən halda əvəzləşdirməyə əsas verir.

ƏDV əvəzləşdirilməsi aparılmayan hallar

Vergi Məcəlləsinə bir neçə il əvvəl “əmtəəsiz əməliyyat”, “riskli əməliyyat” anlayışları daxil edildi. Riskli əməliyyatlar  Nazirlər Kabinetinin 265 nömrəli qərarında şərh edilib. Söhbət elə bir əməliyyatlardan gedir ki, rəsmiləşdirməsi vardır, ancaq əməliyyat faktiki baş verməmişdir. Bu əməliyyatlar faktiki baş vermədiyindən ƏDV əvəzləşdirilməsi üçün əsas vermir.

Onu da qeyd edək ki, bu və ya digər səbəbdən əvəzləşdirilə bilinməyən ƏDV-lər xərcə salına bilər. Məcəllədə əvəzləşdirilməyən ƏDV-nin xərcə salınmasıyla bağlı açıq müddəalar olmasa da, əminliklə demək olar ki, vergi ödəyicisi əlavə dəyər vergisi ödəyicisi deyilsə, mal alışı zamanı həmin mala görə ödədiyi ƏDV-ni malın dəyərinə daxil etməlidir. Bunu VM-in 143-cü maddəsi ilə əsaslandıra bilərik. Məhz motiv eyniliyini əsas götürüb, mallarla bağla belə bir məhdudiyyətin olmadığını nəzərə alaraq, alınmış xidmətə görə ödənilmiş ƏDV-nin, ümumiyyətlə ödənilmiş və əvəzləşdirilməmiş ƏDV-nin xərcə salına biləcəyini söyləyə bilərik. Hal-hazırda vergi orqanlarının münasibəti belədir.

Sonda qeyd edək ki,  kənd təsərrüfatı məhsullarının topdan və pərakəndə satışı ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri  2022-ci il yanvarın 1-dən əldə edilmiş kənd təsərrüfatı məhsullarına görə 3 il müddətində əvəzləşdirmə aparmadığından, onlarda ƏDV əvəzləşdirilməsi vaxtını müəyyən etməyə ehtiyac qalmır.


Print Friendly, PDF & Email