Gəlir vergisi güzəştləri vergi ödəyicilərinə müxtəlif formada tətbiq edilə bilər, məsələn, azaldılmış vergi dərəcələri, vergi tətilləri, gəlir vergisindən azadolmalar və sair. Fiziki şəxslərin gəlir vergisindən azadolmalar və güzəştlərin siyahısı Vergi Məcəlləsinin 102-ci maddəsində şərh edilib. Biz burada praktik fəaliyyətdə daha çox rast gəlinən gəlir vergisi üzrə güzəştlərə və azadolmalara toxunacağıq.
Muzdlu işlə bağlı gəlir vergisindən güzəştlər
Muzdlu işlə bağlı əsas iş yerində işçiyə gəlir vergisinə güzəştlər nəzərdə tutulub. Məsələn, aylıq gəlirin 200 AZN hissəsi vergi hesablanan zaman çıxılacaq. Bu o hala aiddir ki, gəlir məbləği 2500 manatı aşmış olmasın.
Nümunə 1: Dövlət müəssisəsində çalışan Əhmədov Mais 500 manat əmək haqqı alır. Bu zaman vergi hesablanması üçün onun gəliri 200 manat azaldılacaq, yəni gəlir vergisi 300 manat (500-200) üçün hesablanacaq.
Məlumdur ki, muzdlu iş işəgötürənlə işçi arasında əmək müqaviləsi əsasında həyata keçirilən fəaliyyət növüdür. Bu zaman işçi gördüyü iş görə haqq – əmək haqqı alır. Muzdlu işlə bağlı əldə edilən aylıq gəlirlərə işçinin kateqoriyasından asılı olaraq müxtəlif gəlir vergisi güzəştləri tətbiq edilir, məsələn:
- AR Vətən Müharibəsi Qəhrəmanlarının, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanlarının vergi tutulmalı olan aylıq gəliri 400 manat azaldılır;
- 8 yaşınadək əlilliyi olan şəxslərin muzdlu işdən vergi tutulmalı olan aylıq gəliri 200 manat məbləğində azaldılır;
- Əfqanıstana göndərilmiş hərbi qulluqçuların gəlir vergisinə güzəşt nəzərdə tutulub: onların aylıq gəliri 100 manat məbləğində azaldılı.
Muzdlu işlə bağlı gəlir vergisi üzrə güzəştlər bunlarla bitmir. İşçinin əmək haqqına tətbiq edilən gəlir vergisindən azadolmalar və güzəştlərin siyahısı AR VM-n 102.2-102.5 maddələrində verilib.
Əmək haqqının hesablanması, gəlir vergisindən azadolmalar və güzəştlər AccountingAz MMC-nin mütəxəssislərinin təqdim etdiyi vebinarda ətraflı şərh olunub.
Dövlət müavinətləri, pensiya və aliment üzrə azadolmalar
Aldığınız pensiya, dövlət tərəfindən sizə verilmiş təqaüdə gəlir vergisindən azadolma tətbiq edilir. Habelə iş yerinin ixtisarı zamanı, iş yerinin bağlanması ilə bağlı verilmiş təzminat məbləğdən vergi tutulmur.
Nümunə 2: İşçi 2020-ci ilin may ayının5-dən 10-dək xəstəlik səbəbindən işə gəlməmiş, mayın20-dənisə dekretə çıxmışdır. Hər iki dövr üçün xəstəlikvərəqəsi təqdim edib.İşçinin may ayı üçün vergiyə cəlb olunan gəliri may ayındakı iş günlərinə müvafiq hesablanan əmək haqqı məbləği ilə xəstəliyinə görə aldığı məbləğin cəmindən ibarət olacaqdır. Hamiləliklə əlaqədar may ayı üçün ödənilən müavinət işçinin vergiyə cəlb edilən gəlirinə daxil edilmir.
Boşanmaya görə alınan aliment gəlir vergisindən azadolmaya aiddir.
Nümunə 3: Dövlət müəssisəsində çalışan vətəndaş Əsgərova Elnarə işlədiyi müəssisədən aylıq maaş olaraq 800 manat əmək haqqı almış, eyni zamanda həmin ay əvvəlki həyat yoldaşından 180 AZN aliment əldə etmişdir. Aylıq vergi tutulan gəlir müəyyən edilərkən aliment gəlirindən vergi tutulmamalıdır.
Gəlir vergisindən digər azadolmalar
Daşınar maddi əmlakın satışı gəlir vergisindən üçün vergi ödənmir. Bu sahibkarlıq fəaliyyəti çərçivəsində təqdim edilən mallara aid deyildir. Eyni zamanda qızıl, gümüş, almaz, habelə bu qəbil qiymətli daşların yaxud onlardan hazırlanmış qiymətlilərin satışı istisnadır, yəni onların, həmçinin incəsənət nümunələrinin, əntiq əşyaların satışı da azadolmaya daxil edilmir.
Nümunə 4: Fiziki şəxs özünə məxsus və sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə etmədiyi nəqliyyat vasitəsini notarial qaydada digər vətəndaşa satır. Nəqliyyat vasitəsinin satışından əldə edilən gəlir tamamilə vergidən azad edilərək notarius tərəfindən ödəmə mənbəyində heç bir vergi tutulmayacaqdır.
Sığorta hadisəsi zamanı aldığınız sığorta ödəmələrə gəlir vergisindən azadolma tətbiq edilir.
Nümunə 5: Fiziki şəxs özünə məxsus “Mersedes” markalı avtomobili ilə avtoqəza keçirir. Dəymiş zərərə görə 5000 manat sığorta ödənişi alır. Qəzaya qədər isə ümumi məbləği 1750 AZN olan mütəmadi sığorta ödənişləri etmişdi. Əldə edilmiş gəlir bütöv şəkildə vergidən azaddır.
Fiziki şəxslərin istehsal etdiyi kənd təsərrüfatı məhsulları gəlir vergisindən azaddır.
Nümunə 6: Fiziki şəxs həyət quşlarının bəslənməsi və yetişdirilməsi ilə məşğuldur. Böyüdülmüş quşları malların alış aktı qəbul etməklə mağazalara satır. Kənd təsərrüfatı məhsulu olduğu üçün ondan ödəmə mənbəyində vergi tutulmur.
Növbəti il fiziki şəxs vergi uçotuna duraraq daha təşkilatlanmış formada sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olur, ferma qurur. Quşların bəslənməsindən, diri şəkildə satışından əldə etdiyi gəlir yenə gəlir vergisindən azad ediləcəkdir.
Gəlir vergisindən güzəştlər
İstər beynəlxalq, istər ölkə daxili müsabiqələrdə pul şəklində olmayan mükafatlar vergiyə cəlb olunmur. Yarışlarda, müsabiqələrdə əldə edilmiş pul şəklində mükafatlara gəlir vergisi güzəşti aşağıdakı kimi tətbiq edilir:
- ölkə daxilində əldə edilmiş məbləğin 200 manatı;
- beynəlxalq yarışlarda əldə edilmiş məbləğin 4000 manatı.
Nümunə 7: Vətəndaş respublika müsabiqəsində qalib gələrək 1200 AZN pul mükafatı almışdır. Bu zaman onun gəlir vergisinə güzəşt tətbiq olunur. Yəni, alınmış mükafata görə fiziki şəxsin vergiyə cəlb olunan gəliri 1000 (1200 – 200) AZN təşkil edəcəkdir.
Kənd təsərrüfatı sektorunda bir sıra gəlir vergisindən güzəştlər nəzərdə tutulub, məsələn fiziki şəxslərin istehsal etdiyi kənd təsərrüfatı məhsulları gəlir vergisindən azaddır.
Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada gəlirinin və xərcinin uçotunu aparan mikro sahibkarlıq subyekti olan fərdi sahibkarların sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirinin 75 faizini gəlir vergisi güzəşti tətbiq edilir.
Nümunə 8: Fərdi sahibkar Namiq qanunvericiliyin qoyduğu formada uçotunu aparır. Həm gəlirləri, həm xərcləri tam səliqəli formadadır. Satış dövriyyəsi 200 min manatı aşmır, işçi sayı da ortalama 5-6 nəfər arası dəyişir. Mikro sahibkarlıq subyekti sayıldığı üçün gəlir vergisi güzəştləri tətbiq edilə bilər, yəni vergi hesabatı təqdim edərkən hesabat dövründə qazandığı 12000 AZN gəlirin yalnız 3000 manatından vergi hesablayacaqdır.
İşçinin ölümü ilə əlaqədər onun vərəsələrinə verilən təminatlar üzrə gəlir vergisindən azadolmalar və güzəştlərlə buradan tanış ola bilərsiniz.
