Digər bölmədə gəlir vergisi və onun tarixi barədə bəhs etdik. Eyni zamanda gəlir vergisini fiziki şəxslərin ödədiyini də qeyd etdik. Bu məqalədə gəlir vergisinin ödəyiciləri barədə yazacağıq. Gəlir vergisinə aid müddəalar Vergi Məcəlləsinin VIII fəslində şərh olunub. Həmin fəslə aid 95-ci maddəyə görə vergi ödəyiciləri həm rezident, həm də qeyri-rezident fiziki şəxslərdir. Rezident və qeyri-rezident anlayışı Vergi Məcəlləsinin 13.2.5 və 13.2.6 maddələrində şərh olunub. Qısaca qeyd edək ki, siz təqvim ili ərzində 182 gündən çox Azərbaycanda qalmışsınızsa, rezident sayılırsınız, əks təqdirdə qeyri-rezident olacaqsınız. Siz, həmçinin, aşağıdakı hallarda da qeyri-rezident hesab edilirsiniz:
Məcəllənin 12.3. maddəsinə görə aşağıdakılar vergitutma obyekti sayılır:
- gəlir;
- mənfəət;
- əmlak;
- torpaq;
- faydalı qazıntılar;
- mal və ya xidmət dəyəri;
- ticarət əlavəsi;
- digər obyektlər.
Fiziki şəxslərdən gəlir vergisi kimi tutulan vergi obyekti altı formada qruplaşdırılır.
Bu qrupların hər birini aşağıda hər birinə nümunələr əsasında şərh edəcəyik. Lakin hələlik bunu qeyd edək ki, məcəllədə vergitutma obyekti anlayışından əlavə vergi növlərinin hər biri üçün vergitutma bazası anlayışı da mövcuddur. O, vergi tutulan obyektin vergi hesablanan hissəsini kəmiyyətcə ifadə edir. Məsələn, fiziki şəxslərin gəlir vergisində vergitutma obyekti dedikdə, işçiyə hesablanmış ümumi əməkhaqqının miqdarı başa düşülür, vergitutma bazası dedikdə isə, əməkhaqqının ümumi miqdarı və onun vergi alınmayan miqdarı arasındakı fərq nəzərdə tutulur.
Nümunə 1: Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan Məmmədova Aytəkin xanım, özünə məxsus olan kiçik istehsal obyektində müxtəlif turşular, bankalar, digər qışlıq qida tədarükləri, eyni zamanda mürəbbələr, kompotlar və s. hazırlamaqla bir neçə marketə satır. Təqvim ili ərzində bu fəaliyyətdən 50000 manat pul əldə etmiş, gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı təsdiqedici sənədlərlə birgə 36000 azn gəlirdən çıxılan xərcləri olmuşdur. Aytəkin xanım il ərzində eyni zamanda əməkhaqqı formada da gəlir əldə etmişdir.
Beləliklə onun il ərzində əməkhaqqı daxil əldə etdiyi bütün gəlirləri vergitutma obyektidir, lakin əməkhaqqı gəlirləri ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb edildiyi üçün onlar təkrar vergiyə cəlb edilməyəcək.
Xüsusi notariuslar isə vergiləri hesabladıqda xərcləri çıxa bilmirlər. Onlar standart olaraq aldıqları xidmət haqqından 10% vergi hesablayıb ödəməlidir.
Nümunə 2: Xüsusi notarius Əhmədov Elşən təqvim ayı ərzində apardığı notarial hərəkətlərə görə 3800 manat vəsait qazanmışdır. Eyni zamanda təqvim ayı ərzində notariat ofisindən kənarda apardığı notarial hərəkətlərə görə 800 manat xidmət haqqı əldə etmişdir. 4600 manat məbləğ vergiyə cəlb edilməli olan vergitutma obyektini təşkil edir.
Bir sıra hallarda, fiziki şəxsin hər hansı gəlirinin ödəmə mənbəyində vergilənməsi nəzərdə tutulubsa, xərclər nəzərə alına bilməz. Vergi ona ödənilən məbləğdən yerindəcə tutulur.
Nümunə 3: Fiziki şəxsin hesabat ili ərzində payçısı olduğu MMC-dən 8250 manat dividend gəliri formalaşır. Gəlir ona çatmamış, yəni ödəmə mənbəyində xərclər çıxılmadan 10% dərəcəylə vergi tutulur (VM 122.1).
Yəni, həmin gəlir tam formada vergitutma obyektini təşkil edir.
Respublika ərazisində fəaliyyət göstərən qeyri-rezident olan şəxslər daimi nümayəndəliyi varsa, həmin nümayəndəliklə bağlı gəlir vergisinə cəlb olunur. Tutulan vergi miqdarı, müəyyən dövr ərzində Azərbaycan mənbələrindən alınan daimi nümayəndəliklə əlaqədar ümumi gəlir miqdarıyla həmin müddətdə sadalanan gəlirlərin əldə olunmasıyla bağlı çəkilən, gəlirdən çıxılan miqdar arasındakı fərqdir.
Nümunə 4: Rusiyanın su filtrləri satan fərdi sahibkarı Azərbaycanda daimi nümayəndəlik açaraq, burada filial olaraq satış həyata keçirir. Qeyri-rezidentin həmin daimi nümayəndəliyi hesabat ili ərzində 32000 AZN qazanıb. Həmin gəlirin əldə edilməsiylə bağlı gəlirdən çıxılmasına icazə verilən xərcləri 27000 manatdır. Azərbaycan mənbəyindən hesab edilən 5000 azn məbləğ vergitutma obyektini təşkil edəcəkdir.
Qeyri-rezident Azərbaycan Respublikasına daim nümayəndəlik açmaq üçün gəlmirsə, birbaş ölkə xaricindən ölkəmizdəki şəxslərə iş, xidmət göstərirsə onun gəlirləri xərclər nəzərə alınmadan vergiyə cəlb edilməlidir.
Nümunə 5: Gürcüstan vətəndaşı olan fiziki şəxs ölkəsi ilə Azərbaycan Respublikası arasında beynəlxalq yük daşımalarını həyata keçirir. Ona ödəniş edən rezident müəssisələr ödəmə mənbəyində xərclər nəzərə alınmadan 6 % dərəcəsi ilə vergi tuturlar. Həmin gəlir xərclərsiz vergitutma obyektini təşkil edir.
Belə hal da ola bilər ki, qeyri-rezident Azərbaycana gəlsin, burada məşğulluqdan gəlir əldə etsin. Respublika ərazisində qaldığı müddət 90 günü aşmadığına görə ondan daimi nümayəndəlik yaratmaq tələb edilə bilməz. Bununla belə, onun göstərdiyi xidmətlər vergiyə cəlb edilərkən xərclər nəzərə alınmalıdır. Gəlin buna nümunədə baxaq.
Nümunə 6: Türkiyə vətəndaşı Ahmed Çetin Azərbaycan Respublikasında vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçmiş və rezident şəxsə təmir xidməti göstərmişdir. Özünün isə hesabat ilində Azərbaycanda olma müddəti 182 gündən az olmuşdur. Həmin xidmətin tam dəyəri deyil, təmirlə bağlı onun çəkdiyi gəlirdən çıxılan xərclər çıxıldıqdan sonra qalan məbləğ ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb ediləcəkdir.
Bundan başqa fiziki şəxsin paylarının satışından da gəliri ola bilər. Payların, səhmlərin satışından əldə edilmiş gəlirlərin vergilənməsi bir qədər fərqli və maraqlıdır. Bununla bağlı müəssisələrin mənfəət vergisi haqqında məlumatlar toplanmış bu linkə keçid alıb ətraflı məlumat əldə edə bilərsiniz.
