Gəlirdən çıxılan satışdankənar xərclər hansılardır?

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

Satışdan kənar xərcSatışdankənar xərclərin tərkibi

Gəlirdən çıxılan satışdankənar xərclər müəssisənin bilavasitə istehsal, satışla bağlı olmayan fəaliyyətinə çəkilən əsaslandırılmış məsrəflərdir, başqa sözlə əsas fəaliyyətlə əlaqədar olmayan gəlirdən çıxılan xərclərdir. Onların siyahısı məhdudlaşdırılmayıb, yəni vergi ödəyicisi bu siyahını məsrəflərin zəruriliyini, əsaslı olmasını nəzərə almaqla genişləndirə bilər. Aşağıdakıları nümunə kimi göstərmək olar:

  • aktivlərin nizamnamə kapitalına maliyyə qoyuluşu (pay) kimi verilməsi;
  • xarici valyuta öhdəlikləri və qiymətlilərin, xarici valyutanın manata olan rəsmi məzənnəsinin dəyişməsi ilə əlaqədar aparılmış yenidən qiymətləndirmə zamanı yaranmış mənfi məzənnə fərqi üzrə xərclər.
  • valyutanın alış (satış) məzənnəsinin mərkəzi bankın valyuta alışı (satışı) üzrə hərracın keçirildiyi tarixə olan rəsmi məzənnəsindən kənarlaşmalar şəklində əmələ gəlmiş mənfi fərq;
  • şübhəli və ümidsiz borcların silinməsinə görə ehtiyatların yaradılması üzrə məbləğlər
  • sökülmüş əmlakın demontajı, daşınması da daxil olmaqla, istismardan çıxarılmış əsas vəsaitlərin ləğv edilməsi üzrə xərclər;
  • müvəqqəti dayandırılmış (konservasiya edilmiş) istehsal obyektlərinin (güclərinin) saxlanmasına çəkilən xərclər;
  • məhkəmə xərcləri;
  • ləğv edilmiş istehsalat sifarişləri, eləcə də məhsul verməyən istehsala çəkilmiş məsrəflər;
  • tara ilə əməliyyatlar üzrə gəlirdən çıxılan satışdankənar xərclər;
  • bank xidmətlərinin ödənişləri;
  • müqavilələrin və borc öhdəliklərinin pozulmasına görə cərimə, peniya, dəbbə pulu, eləcə də dəymiş zərərin ödənilməsi üzrə xərclər.

Normalar çərçivəsində gəlirdən çıxılan xərclər

Bina tikintisi sektorunda fəaliyyət göstərən şəxslər, tikilən binadan dövlətə yaşayış, habelə qeyri-yaşayış sahəsi ayırarsa, həmin sahələr üzrə məsrəflər gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir.

Vergi Məcəlləsinin 13.2.12-ci maddəsinə görə bina tikintisi sektorunda fəaliyyət göstərən şəxslərin tikilən binalardan  dövlətə ayrılmış yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə dövriyyələri vergiyə cəlb olunan gəlir hesab edilmir. Buna baxmayaraq, Məcəllənin 108-ci maddəsi bizə imkan verir ki, həmin sahələrə çəkilmiş xərcləri məhdudiyyət olmadan gəlirdən çıxa bilək.

AR ərazisində ezamiyyə vaxtı çəkilən xərclər, normalar çərçivəsində, gündəlik xərclər istisna olmaqla, gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilə bilər. Bu zaman xərclərin həqiqiliyini təsdiq edən sənədin olması zəruridir. Normalar Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilir. Ezamiyyətdən qayıdan işçi mehmanxanada qaldığını təsdiq edən müvafiq sənədi təqdim etməzsə, 1 günlük ezamiyyə normasının mehmanxana xərclərinə aid olan hissəsinin 50 faizin gəlirdən çıxılan xərclər kimi uçota ala bilər.

Həmçinin, müvafiq qurumlar tərəfindən müəyyən edilən təbii itki normaları nəzərə alınmaqla:

  • zayolmadan əmələ gələn itkilər;
  • xarabolmalar;
  • bu kimi digər əskikgəlmələr vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan satışdankənar xərc kimi nəzərə alına bilər.

Gəlirdən çıxılan icbari ödəmələr

Vergi qanunvericiliyinə əsasən yalnız gəlirin əldə edilməsilə əlaqədar olanlar deyil, eyni zamanda qanunla müəyyən edilmiş icbari ödənişlər də gəlirdən çıxılan xərclər kimi xarakterizə edilə  bilər. Belə icbari ödənişlərə:

  • vergiləri;
  • yığımları;
  • rüsumları;
  • əmək məcəlləsi ilə müəyyən olunan ödənişləri və s. nümunə göstərmək olar.

Bildiyimiz kimi, işçiyə əmək funksiyalarının icrası məqsədi ilə verilən əmək haqqı ödənişləri gəlirdən çıxılan xərclər qrupuna aid edilir. Bu əmək haqqı icbari ödənişdir, yəni gəlirin əldə edilməsindən asılı deyil. Ola bilər ki, işçinin əmək fəaliyyəti gəlir gətirməsin yaxud əmək haqqı ödənişlərinin əhatə etdiyi hər hansı dövr ərzində gəlir əldə edilməsin (məsələn, məzuniyyətə görə orta əmək haqqı ödənməsi), buna baxmayaraq əmək haqqı məsrəfləri gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilir. Çünki, işçiyə əmək funksiyalarının icrası məqsədi ilə verilən əmək haqqı  qanunla müəyyən edilmiş icbari ödəniş formasıdır.

Amma, belə hal da ola bilər: işçi faktiki gəlirin əldə olunmasına öz töhfəsini verir, lakin  ona ödənilən əmək haqqı məbləğinin gəlirdən çıxılan xərclər kateqoriyasına aid edilməsinə icazə verilmir. Bu o zaman baş verir ki, işçi daha çox sosial xarakterli işlər icra etmiş olsun.

Nümunə 1: “A” MMC öz işçilərinin daha yaxşı çalışması,  daha çox gəlir gətirməsi məqsədi ilə müəssisəyə aşpaz işə götürür. Baxmayaraq ki, o bunu gəlirin əldə edilməsi məqsədi ilə edir, faktiki olaraq bu hadisədən sonra işçilərin faydalı iş əmsalı və nəticə etibarı ilə müəssisənin gəlirləri artır, həmin aşpazın əmək haqqı gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilmir.

Yuxarıdakı misalda bir maraqlı məqam da odur ki, həmin aşpaza əmək haqqı ödəmək qanunla müəyyən edilmiş icbari ödənişdir, buna baxmayaraq, həmin əmək haqqı məbləği gəlirdən çıxılmır. Burada əsas mahiyyət odur ki, həmin ödəniş sosial xarakterli xərc hesab edilərək, gəlirdən çıxılmayan xərclərə aid edilir (VM, maddə 109). Bunun səbəbini belə də izah etmək olar:

  • birincisi, aşpazın işə qəbulundan sonra gəlirin artması halı tam təsadüf yaxud başqa hallarla izah edilə bilər, burada birmənalı qənaətə gəlmək çətindir, bunun həmişə belə olacağına əminlik yoxdur.
  • ikincisi, bu icbari ödəniş olsa da, əslində icbariliyini vergi ödəyicisi özü yaratmış olur.

Düzdür, sonuncu ifadə heç də bunun tam izahı deyil, lakin başa düşülsün deyə, belə izah etmək mümkündür. İcbariliyi vergi ödəyicisinin hərəkəti və ya hərəkətsizliyi ucbatından yaranmış bir sıra xərclər gəlirdən çıxılan xərclərə aid edilə bilər, bəziləri isə yox. Həmin an mahiyyət və formalaşma səbəbi önəm daşıyır. Bu məqamlar, həmçinin fərqli kateqoriyalı gəlirdən çıxılan satışdankənar xərclər digər məqalələrdə ətraflı şərh olunur. Həmçinin AccountingAz konsaltinq şirkətinin təklif etdiyi vergi məsləhəti xidmətindən yararlana bilərsiniz.


Print Friendly, PDF & Email