İnsan resurslarının istifadəsi və inkişafında xarici təcrübə (II hissə)
İnsan resurslarının idarə edilməsi sahəsində Avropa təcrübəsinə nümunə olaraq Tapani Alkulanın Finlandiyada tətbiq etdiyi əmək motivasiyası təcrübəsini göstərmək olar.
Müəllifin sözlərinə görə, əməkdaşlar üçün işləmək istədikləri əhəmiyyətli bir mühit çox mühümdür və onların buna gözləntiləri var, çünki onların çalışdığı təşkilat öz vaxtlarının böyük bir hissəsini keçirdikləri yerdir.
Müəllif bu cür gözləntilərin məcmusuna “iş oriyentasiyası” (“work orientation”) anlayışı ilə istinad edir. Bu problemin iki aspekti var: kəmiyyət və keyfiyyət.
Kəmiyyət aspekti həyatda işin hansı yer tutduğunu və ya “işin mərkəziliyini” (centrality of work) müəyyən edir. Alkula onu müəyyən edən bir neçə dominantı vurğulayır:
- iş vaxtı (iş vaxtı ilə işin həyatda tutduğu yer arasında asılılıq mövcuddur);
- ailə statusu (ailənin əhəmiyyəti nə qədər böyükdürsə, işə daha az diqqət yetirilir və əksinə);
- gender amili (cinsin təsiri).
Keyfiyyət aspekti “mükafatlandırma üçün iş” anlayışı ilə xarakterizə olunur və burada hansı növ mükafatın üstünlük təşkil etməsi vacibdir.
Alkula işdən gözləntilərin üç əsas növünü fərqləndirir – instrumental, dəyərli və sosial. Instrumental – müxtəlif növ maddi həvəslər (normal mövcudluq şəraitini təmin edən), dəyər – ümumiyyətlə, mənəvi məmnunluq kimi təsvir edilə bilən müxtəlif növ istəklər və sosial – işləyərək, cəmiyyətdə müəyyən bir rolu yerinə yetirmək istəyi.
İşçilərin motivasiya üsullarını nəzərdən keçirək. ABŞ və Qərbi Avropa müəssisələrində işçinin fəaliyyətinin effektivliyinə və aldığı məvacibin miqdarına uyğun problemlərin həllindən ötrü “icra üçün ödəniş haqqı” – “Pay for Performance” (PFP) sistemindən istifadə edilir.
PFP dedikdə, işçinin aldığı mükafatın fəaliyyətlərin icrasında fərdi və qrup fərqlərindən asılı olduğu hər hansı bir mükafatlandırma metodunun istifadəsi başa düşülür.
Təşkilatda insan resurslarından istifadənin xarici təcrübəsini təhlil edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, şirkət və firmaların insan resurslarının idarə edilməsinin motivasiya aspektləri Qərbi Avropanın bir çox ölkələrində və ABŞ-da böyük əhəmiyyət kəsb edir.
