123 saylı “İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabı üzrə uçot

İnvestisiya mülkiyyəti üzrə uçot

İnvestisiya mülkiyyəti mühasibat uçotunun hesablar planının 12-ci maddəsi üzrə uçota alınır. Uçotun əsas məqsədi uzunmüddətli aktivlər qrupuna aid olan investisiya mülkiyyətinin dəyərinin, yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərlərinin, habelə məsrəflərin kapitallaşdırılması üzrə uçotun aparılmasıdır.

İnvestisiya mülkiyyəti anlayışı 40 saylı Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı əsasında tənzimlənir. Bu standartın məqsədi maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinin müəssisənin investisiya mülkiyyəti və bu aktivlərdə dəyişikliklər haqqında məlumat əldə edə bilməsi üçün uçot qaydalarını müəyyən etməkdir.

İnvestisiya mülkiyyəti üzrə məlumatların uçotu üzrə mühasibat hesablarının açılması, müxabirləşmələrin verilməsi AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”  ilə tənzimlənir. Bu qaydalara əsasən qeyd edilən aktivlərin dəyərinin uçotu, yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri, habelə məsrəflərin kapitallaşdırılması Hesablar Planının uyğun olaraq 121, 122 və 123 saylı hesablarda uçota alınır. Aşağıdakı məqalələrdə 121 və 122 saylı hesablar üzrə müxabirləşmələrlə aşağıdakı keçidlərdə tanış olmaq olar:

121 – “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri”; 

122 – “İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri”  

İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılmasının uçotu

Hesablar planının 123 saylı “İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” adlı hesabı aktiv hesabdır, bu aktivlər üzrə məsrəflərin kapitallaşdırılması üçün nəzərdə tutulub. Hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açmaq olar (yuxarıda qeyd edilən Qaydaların 13.9. bəndi):

İnvestisiya mülkiyyəti alış nəticəsində və ya podrat üsulu ilə əldə edildikdə həmin qaydaların 13.11-ci bəndilə nizamlanır.

İnvestisiya mülkiyyəti təsərrüfat üsulu ilə yaradıldıqda həmin qaydaların 13.17-ci bəndilə nizamlanır.

Mübadilə nəticəsində əldə edilmiş investisiya mülkiyyəti üzrə dolayı məsrəflər həmin qaydaların 13.15-ci bəndilə nizamlanır.

İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı kapitallaşdırılmış məsrəflər investisiya mülkiyyəti kimi tanındıqda həmin qaydaların 13.21-ci bəndilə nizamlanır.

İnvestisiya mülkiyyətinin kapitallaşdırılması ilə bağlı müxabirləşmə nümunələri

İnvestisiya mülkiyyəti haqqı ödənilməklə digər müəssisədən əldə edilə bilər, habelə əvəzsiz alına bilər. Müxabirləşmə zamanı ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi hüququnun yaranıb, yaranmamasına diqqət etmək lazımdır.

İnvestisiya mülkiyyəti haqqı ödənilməklə digər müəssisələrdən əldə edildikdə

Nümunə 1:  “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 900000 manat olan investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək məqsədilə bina əldə etmişdir. Tərəflərdən hər ikisi Əlavə Dəyər Vergisi ödəyicisidir. Buna görə də “A” MMC ƏDV-ni əvəzləşdirmə hüququna malikdir. Həmin il binaya 63000 manat amortizasiya hesablanmışdır.

ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi hüququ yaranmırsa, həmin ƏDV məbləği investisiya mülkiyyətinin ilkin dəyərinin üzərinə əlavə edilir.

Nümunə 2: “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 140000 manat olan binanı investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək məqsədilə əldə etmişdir. “A” MMC ƏDV ödəyicisi olmadığı üçün hesablanan 162000 manat ƏDV məbləğini əvəzləşdirmək hüququ yoxdur.

İnvestisiya mülkiyyəti əvəzsiz alındıqda

Nümunə 3:  “A” MMC “B” MMC-dən əvəzsiz olaraq, yəni hər hansı ödəniş etmədən bina əldə etmişdir. Bu binanı investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək qərarına gəlmişdir. Həmin binaya bazar qiyməti tətbiq edilmiş və 46000 manat olaraq dəyərləndirilmişdir.

121 saylı “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri” hesabı üzrə mühasibat müxabirləşmələrlə buradan tanış olmaq olar.

Hesablar Planının “Uzunmüddətli aktivlər” bölməsinə aid olan ayrı-ayrı hesablar üzrə uçot və müxabirləşmə nümunələri burada verilib.