İnvestisiya mülkiyyəti nədir? Onun dəyərinin uçotu hansı prinsiplər əsasında aparılır? Mühasibat uçotunun hesablar planı investisiya mülkiyyətinin dəyəri üzrə uçotu necə tənzimləyir? Bu kimi sualların cavabı “121 saylı “İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri” hesabı üzrə uçot” adlı məqalədə verilib. Burada sizi müxabirləşmə nümunələri ilə tanış edəcəyik.
İnvestisiya mülkiyyəti haqqı ödənilməklə digər müəssisələrdən əldə edildikdə
Nümunə 1: “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 140 000 manat olan investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək məqsədilə bina əldə etmişdir. Tərəflərdən hər ikisi əlavə dəyər vergisi ödəyicisidir. Buna görə də “A” MMC ƏDV-ni əvəzləşdirmə hüququna malikdir. Həmin il binaya 9800 manat amortizasiya hesablanmışdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Digər müəssisədən əldə edildikdə | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 140000.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 25200.00 |
| 3 | Kapitallaşdırılmış investisiya mülkiyyəti istismara verildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 140000.00 |
| 4 | Amortizasiya hesablandıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 122 – İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 9800.00 |
ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi hüququ yaranmırsa, həmin ƏDV məbləği investisiya mülkiyyətinin ilkin dəyərinin üzərinə əlavə edilir.
Nümunə 2: “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 140 000 manat olan binanı investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək məqsədilə əldə etmişdir. “A” MMC ƏDV ödəyicisi olmadığı üçün hesablanan 25 200 manat ƏDV məbləğini əvəzləşdirmək hüququ yoxdur.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Digər müəssisədən əldə edildikdə | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 140000.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 25200.00 |
| 3 | ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququ olmadıqda | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 25200.00 |
| 4 | Kapitallaşdırılmış investisiya mülkiyyəti istismara verildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 165200.00 |
İnvestisiya mülkiyyəti maliyyə icarəsilə əldə edildikdə
Nümunə 3: “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 360 000 manat olan binanı investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək üçün maliyyə icarəsi ilə əldə etmişdir. Bu zaman 2500 manat məbləğində dolayı məsrəflər uçota alınmışdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 360000.00 |
| 2 | İnvestisiya mülkiyyəti əldə edilərkən hər hansı dolayı məsrəflər qeydə alındıqda | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 538 – Digər qısamüddətli kreditor borcları | 2500.00 |
İnvestisiya mülkiyyəti əvəzsiz alındıqda
Nümunə 4: “A” MMC “B” MMC-dən əvəzsiz olaraq, yəni hər hansı ödəniş etmədən bina əldə etmişdir. Bu binanı investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək qərarına gəlmişdir. Həmin binaya bazar qiyməti tətbiq edilmiş, 95 000 manat olaraq dəyərləndirilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əvəzsiz əldə edilən investisiya mülkiyyəti gəlir kimi tanındıqda | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 95000.00 |
| 2 | Kapitallaşdırılmış investisiya mülkiyyəti istismara verildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 95000.00 |
| 3 | Gəlir kimi tanınan investisiya mülkiyyəti Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 95000.00 |
“111 saylı Torpaq, tikili və avadanlıqlar” hesabında uçota alınmış daşınmaz əmlak ilkin dəyərlə uçota alınan investisiya mülkiyyətinə aid edildikdə
Nümunə 5: “A” MMC balansında 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar hesabında uçota aldığı dəyəri 700 000 manat olan binanın istifadə olunmayan 250 000 manatlıq hissəsini icarəyə vermək qərarına gəlmişdir. İcarə əməliyyatının baş tutduğu tarixə 250 000 manatlıq bina üzrə amortizasiya məbləği 17 500 manat təşkil etmişdir. İnvestisiya mülkiyətinin uçotu ilkin dəyər metodu ilə təşkil edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Bina investisiya mülkiyyətinə aid edildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 250000.00 |
| 2 | Amortizasiya nəzərə alınır | 112 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 122 – İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 17500.00 |
İnvestisiya mülkiyyəti satış məqsədilə saxlanılan investisiya mülkiyyətinə aid edildikdə
Nümunə 6: “A” MMC tərəfindən alınan 140 000 manatlıq investisiya mülkiyyəti kimi istifadə edilən bina (Nümunə 1) 4 ildən sonra satış məqsədilə saxlanılan investisiya mülkiyyətinə aid edilmişdir. Həmin dövrə yığılmış amortizasiya məbləği 39 200 manat olmuşdur. Bina 135 800 manata satılmışdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əldə edilən investisiya mülkiyyəti satış məqsədilə saxlanılan digər investisiya mülkiyyətinə aid edildikdə | 206 – Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 140000.00 |
| 2 | Yığımış amortizasiya nəzərə alındıqda | 122 – İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 206 – Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər | 39200.00 |
Satılan zaman:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan binanın balans dəyəri silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 206 – Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər | 100800.00 |
| 2 | Bina mənfəətlə satıldıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 135800.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 24444.00 |
| 4 | Bina satışından gəlir əldə edildikdə | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 135800.00 |
| 5 | Binaya görə olan xərc mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 100800.00 |
İnvestisiya mülkiyyəti tam amortizasiya olunduqdan sonra satılanda aşağıdakı yazılış verilir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Tam amortizasiya olunmuş investisiya mülkiyyəti silindikdə | 122 İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 140000.00 |
İnvestisiya mülkiyyəti mühasibat uçotu subyekti tərəfindən malların istehsalı və ya təchizatı, yaxud xidmətlərin göstərilməsi və ya inzibati məqsədlər üçün istifadə edildikdə
Nümunə 7: “A” MMC digər “F” MMC-dən dəyəri 140 000 manat olan investisiya mülkiyyəti kimi istifadə etmək məqsədilə bina əldə etmişdir. Tərəflərdən hər ikisi Əlavə Dəyər Vergisi ödəyicisidir. Həmin il binaya 9800 manat amortizasiya hesablanmışdır. İl bitən kimi “A” MMC qərara alır ki, bu binada malların istehsalını həyata keçirsin. Belə olduğu təqdirdə bina investisiya mülkiyyəti deyil istehsal binası sayılacaqdır. 1 il üzrə yığılmış amortizasiya məbləği də istehsal binasına aid ediləcəkdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Digər müəssisədən əldə edildikdə | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 140000.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 25200.00 |
| 3 | Kapitallaşdırılmış investisiya mülkiyyəti istismara verildikdə | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 123 – İnvestisiya mülkiyyəti ilə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 140000.00 |
| 4 | Amortizasiya hesablandıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 122 – İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 9800.00 |
1 il investisiya binası kimi istifadə olunan binada malların istehsalının həyata keçirilməsi qərara alınmışdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İnvestisiya mülkiyyəti binası malların istehsalı binası kimi uçota alındıqda | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 121 – İnvestisiya mülkiyyətinin dəyəri | 140000.00 |
| 2 | Yığılmış amortizasiya nəzərə alındıqda | 122 İnvestisiya mülkiyyəti üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 112 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 9800.00 |
