İqtisadiyyat elminin inkişaf tarixi (II hissə)
Digər bir ingilis iqtisadçı David Rikardo, gəlirlərin bölgüsünü tənzimləyən qanunları müəyyənləşdirməyi siyasi iqtisadın əsas vəzifəsi hesab edirdi. D. Rikardo “Siyasi iqtisadiyyat və vergilərin əsasları” adlı əsərində dəyər ölçüsü və mübadilə dəyəri anlayışını araşdırır, sərvət və dəyər anlayışlarını bir-birindən ayırırdı.
Marksist iqtisadi nəzəriyyə. Kapitalizmin inkişafı müxtəlif siniflər arasındakı ziddiyyətlərin kəskinləşməsinə gətirib çıxardı. Karl Marks və Fridrix Engels kapitalist təsərrüfatının inkişafının təhlilinə sinfi yanaşma əsasında ilk dəfə materialist dialektika metodunu tətbiq etmiş, kapitalizmin inkişaf qanunlarını açmışlar. Əmək dəyəri nəzəriyyəsi Marksın əsərlərində muzdlu işçilərin əlavə dəyər və istismarı nəzəriyyəsinin işlənib hazırlanması üçün əsas olmuş, əmtəənin dəyəri nəzəriyyəsi inkişaf etmişdi.
Marjinalizm. XIX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində Uilyam Stenli Cevons, Karl Menger və Mari-Espri Leon Valras tərəfindən demək olar ki, eyni vaxtda son dərəcə faydalı və son dərəcə məhsuldarlığa əsaslanan yeni nəzəriyyənin müstəqil kəşfləri edilmişdi. Əmək dəyəri nəzəriyyəsində malın dəyəri xərclənmiş ehtiyatların məbləği ilə ölçülür. Marjinal fayda nəzəriyyəsində bir məhsulun dəyərinin iqtisadi təhlili iqtisadi proseslərdə iştirak edən bir şəxsin psixologiyası nöqteyi-nəzərindən aparılır. Marjinalist nəzəriyyəsi və Valrasın ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi hazırda başlıca iqtisadi nəzəriyyələrdən biri olan yeni – neoklassik istiqaməti yaratdı.
Bu gün iqtisadçılar iqtisadi fikrin inkişafının beş əsas istiqamətini fərqləndirirlər: neoklassik və ya marjinalist, keynsian, monetarizm, institusional-sosioloji.
İqtisadi nəzəriyyədə neoklasik istiqamət. Bu istiqamət iqtisadi nəzəriyyədə XIX əsrin ikinci yarısından etibarən hakim olmuşdur. Neoklasik istiqamətdə iqtisadçıların ideyaları marjinalistlərin işlərinə əsaslanır. Klassik məktəbdə torpaqdan başqa istehsal amillərinin məhdudluğu haqqında müddəa nəzərdən keçirilməmişdir. XIX əsrin 70-ci illərindən etibarən iqtisadi sistemdə istehsal olunan bütün amillərin sayının kənardan (təbii şərait, əhalinin sayı) verilməsi ilə bağlı yeni əsasnamə təsdiq olundu.
Buna görə də mövcud resursların rəqabət aparan istiqamətlər arasında onlardan istifadənin optimal (ən yaxşı) bölgüsü problemi yaranır. Burada bölüşdürmədə optimallıq insanların tələbatının daha tam şəkildə ödənilməsi baxımından qiymətləndirilir. İqtisadi nəzəriyyə verilmiş məqsədlər (tələbatların ödənilməsi) ilə verilmiş məhdud resurslar arasında alternativ istifadə istiqamətlərinə malik olan qarşılıqlı əlaqəni tədqiq edən elm oldu.