Mənfəət anlayışının mahiyyəti
İstənilən sahibkar çalışır ki, biznes gəlirli olsun. Gəlirliliyə nəzarət etmək üçün fəaliyyətin maliyyə nəticələri müəyyən edilməlidir. Maliyyə nəticəsi təsərrüfat fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlərlə bu gəlirlərin əldə edilməsinə çəkilən xərclərin fərqi kimi təyin edilir. Bu zaman əsas fəaliyyətlə yanaşı, digər gəlir və xərclər də nəzərə alınır. Maliyyə nəticəsi mənfəət, yaxud zərər ola bilər.
Mənfəət əmtəə və xidmətlərin satışından əldə edilən gəlirin bu malların istehsalı, satışı ilə bağlı xərclərdən artıq olmasıdır.
Müəssisənin əldə etdiyi bütün mənfəət ümumi mənfəətdir. Ümumi mənfəətdən müəssisə, məsələn vergilər, kredit faizləri, icarə, xeyriyyə fondlarına kənar ödənişlər edir.
Qalan xalis mənfəət istehsal ehtiyaclarına, fəaliyyətin genişləndirilməsinə, kadr hazırlığına, sosial sferanın inkişafına, ətraf mühitin qorunmasına sərf olunur.
Beləliklə, ən ümumi formada mənfəət, gəlirlə onu əldə etmək üçün lazım olan xərclər arasındakı fərqdir.
Mənfəət biznesin uğurunun, onun iqtisadi səmərəliliyinin əsas göstəricisidir.
Gəlir, satışdan gəlir, mənfəət: onları fərqləndirən nədir?
“Kür” kafesi bazar günü 5000 manat, bazar ertəsi isə 4500 manat dondurma və sərinləşdirici içkilər satıb. 9500 manat şirkətin gəliri – yəni əsas fəaliyyəti üzrə cəmi qazancıdır.
Satış gəlirləri yaxud satış ilə yanaşı gəlir anlayışından da istifadə olunur – bu termin daha genişdir, yalnız əsas malların, xidmətlərin satışı üçün daxil olan pulu deyil, həm də digər mənbələrdən alınan məbləğləri əhatə edir.
Məsələn “Kür” kafesi yalnız dondurma və sərinləşdirici içkilər satışından deyil, həm də binaların, avadanlıqların, mebellərin icarəsindən, hətta məhkəmə işinin uduşundan da pul ala bilər.
Beləliklə, əsas fəaliyyət üzrə mal və xidmətlərdən daxil olan pul vəsaiti satış gəliridir. Onları bütün əlavə qazanclarla cəmlədikdə, bu gəlirdir. Gəlir satışa bərabər ola bilər, ondan çox da ola bilər. Gəlirlər onun vergi ödəyicisi tərəfindən əldə edildiyini təsdiq edən ilkin və digər sənədlər, sənədlər, habelə vergi uçotu sənədləri əsasında müəyyən edilir.
Bəs mənfəət nədir?
İyun ayında “Kür” kafesinin gəliri 10000 manat olub. Bu puldan vergi, kredit, əməkhaqqı, icarə, kommunal xidmətlər, mal-material alınmasına 7000 manat ödənilib. Qalan 3000 manat onun mənfəətidir.
Mühasibatlıqda adətən mənfəətin bir neçə formasından istifadə edilir:
- ümumi mənfəət;
- balans mənfəəti;
- əməliyyat mənfəəti;
- vergiyə cəlb edilən mənfəət;
- xalis mənfəət və sair.
Vergitutma məqsədləri üçün ümumi mənfəət, vergiyə cəlb edilən mənfəət, vergidən azad edilmiş mənfəət anlayışları fərqləndirilir. Mənfəət vergitutma obyektidir, ondan Vergi Məcəlləsinə uyğun vergi tutulur.
Mənfəət vergisi necə hesablanır?
Mənfəət vergisi hüquqi şəxslərə aid anlayış, vergi növüdür. Mənfəət vergisi məqsədlərinə görə mənfəət, əldə edilmiş gəlirlər ilə gəlirdən çıxılmasına icazə verilən xərclər arasındakı fərqdir. Xalis mənfəət isə mənfəətin mənfəət vergisi çıxıldıqdan sonra qalan hissəsidir.
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi dövlət vergilərinə aid olub, tam həcmdə dövlət büdcəsinə, bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisələrin, təşkilatların mənfəət vergisi bələdiyyə büdcəsinə ödənilir.
Qeyd etdiyimiz kimi, mənfəət müəssisənin gəlirlərinin, bu gəlirlərin əldə edilməsinə çəkilən xərclərin fərqi kimi müəyyən edilir. Mənfəət vergitutma obyektidir, vergi aşağıdakı qaydada hesablanır:
Mənfəət Vergisi = (Gəlirlər-Xərclər) * Vergi dərəcəsi
Mənfəət vergisi üzrə vergi ödəyiciləri, vergitutma obyekti, vergi dərəcəsi, digər məsələlər Vergi Məcəlləsinin 9-cu və 10-cu fəsillərində şərh olunub.
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi birbaşa vergidir, onun dəyəri müəssisənin son maliyyə nəticəsindən asılıdır.
