Mənfəət vergisi necə hesablanmalıdır?
Mənfəət vergisinin hesablanması qaydası rezident və qeyri-rezident müəssisələrdə demək olar ki, eynidir:
- ilk öncə mənfəət vergisi məqsədləri üçün vergitutma bazası müəyyən edilir;
- mənfəət vergisi dərəcəsi araşdırılır;
- bunların ikisinin hasili kimi büdcəyə ödəniləcək vergi məbləği hesablanır.
Rezident müəssisələrdə mənfəət onun vergitutma obyektidir. Verginin bazası onun bütün gəlirləri ilə gəlirdən çıxılan xərclər arasında fərq kimi müəyyən edilir.
Gəlirlərin tərkibinə rezidentin Azərbaycan Respublikasından kənarda:
- daimi nümayəndəlikləri vasitəsilə əldə edilən gəlirlər;
- həmçinin, royalti, faiz, dividend (vergi azad olunmaları nəzərə alınmaqla) gəlirləri də aid edilir.
Mənfəət vergisinin hesablanması zamanı gəlirdən çıxılan xərclərin tərkibi Vergi Məcəlləsinin X fəslinə uyğun müəyyən edilir. Bu zaman vergidən azad edilən gəlirlər üzrə çəkilən xərclər nəzərə alınmır. Burada həmin gəlirlərdən ödəmə mənbəyində verginin tutulub tutulmamasına baxılmır, yəni bu, sonrakı mərhələnin məsələsidir. Əsas olan isə odur ki, rezident müəssisənin Azərbaycanda və xaricdən əldə edilmiş bütün gəlirləri ilkin mərhələdə vergitutma obyekti dairəsinə düşür.
Beləliklə, mənfəət vergisinin hesablanması qaydası aşağıdakı düsturla ifadə edilə bilər:
Mənfəət vergisi=Vergitutma bazası*Vergi dərəcəsi
Mənfəət vergisinin vergitutma bazası
Gəlin menfeet vergisi hesablanması məqsədi ilə vergitutma bazasının hesablanması ardıcıllığını aşağıdakı nümunədə izah edək:
Nümunə 1: “ABBA” ASC yerli müəssisədir və həm Azərbaycandan, həm də xaricdən gəlirlər əldə edir. 2021-ci il üzrə müəssisənin gəlir və xərcləri aşağıdakı kimi olmuşdur:
Pərakəndə qaydada malların satışından – 12.000 manat
Topdansatış qaydasında malların satışından – 5000 manat
Azərbaycanda xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlirlər – 7000 manat
Xaricdəki firmaya verilmiş borc üzrə alınmış faiz gəlirləri – 850 manat
Xaricdəki firmadan əldə etdiyi dividend gəlirləri – 11.000 manat
Azərbaycandakı gəlirlər üzrə çıxılmasına icazə verilən çəkilmiş xərclər – 18.000 manat
Vergi tutma bazası: 12.000 + 5000 + 7000 + 850 + 11.000 – 18.000 = 17850 manat
Mənfəət vergisini hesablanmaq üçün vergitutma bazası ilə (17850 manat) vergi dərəcəsinin (20 faiz) hasilini tapmaq lazımdır.
Qeyri-rezidentdə mənfəət vergisi necə hesablanmalıdır?
Vergi tutma obyektinin müəyyən edilməsini başqa bir nümunədə şərh edək. Qeyd edək ki, qeyri-rezidentin mənfəət vergisinin hesablanması qaydası AR VM-in 104.2-104.4 maddələrində verilib. 104.3 maddəsinə görə qeyri-rezident şəxsin ümumi gəlirindən bir neçə hallarda xərclər çıxılmadan Məcəllənin 125-ci maddəsinə uyğun ödəmə mənbəyində vergi tutulur. Gəlirlər Azərbaycan mənbəyindən əldə edilməli, həmçinin qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyinin fəaliyyəti ilə əlaqəli olmamalıdır.
Nümunə 2: Rusiya Federativ Respublikasında yerləşən müəssisə Azərbaycandakı yerli müəssisəyə kompüter vasitəsi ilə xidmət göstərmiş 5000 manat gəlir əldə etmişdir. Eyni zamanda Azərbaycandakı başqa bir şirkətdəki payına görə 3000 azn dividend gəliri əldə etmişdir. Daimi nümayəndəlik yaratmamış bu müəssisədə mənfəət vergisinin hesablanması aparılmır, lakin onun ümumi gəliri ödəmə mənbəyində ödənişi edən şəxslər tərəfindən vergiyə cəlb ediləcəkdir.
Qeyri-rezident müəssisə ölkə ərazisindəki daimi nümayəndəliklə əlaqəli olmayan əmlakın təqdimatından gəlir əldə edibsə, il ərzində ümumi gəlirindən bu gəlirə aid olan xərclər çıxılandan sonra vergi alınır.
Nümunə 3: Azərbaycan Respublikasında hələ daimi nümayəndəlik yaratmamış hər hansı xarici firma əmlak təqdim edilməsindən 15.000 manat gəlir əldə edir, bununla bağlı isə 9000 manat gəlirdən çıxılan xərci olur. Belə olduqda:
15.000 – 9.000 = 6.000 manat məbləğ vergiyə cəlb edilən məbləğdir.
Həmin qeyri-rezident şəxs ya özü vergi uçotuna durmalı ya da agent təyin etməli və onun vasitəsi ilə vergisini ödəməlidir.
Əsas vəsaitlərin yenidən qiymərləndirilməsindən gəlirlər
Yenidənqiymətləndirmə zamanı mənfəət vergisi necə hesablanmalıdır?
Əsas vəsaitin və ya vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi zamanı yaranmış olan artım mənfəət vergisinin vergitutma obyekti deyil. Burdakı artım deyəndə, yenidən qiymətləndirmə zamanı yaranan müsbət fərq nəzərdə tutulur. Bunlar Vergi Məcəlləsinin 104.5-ci maddəsində öz əksini tapıb.
Praktikada bir çox mühasiblər yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yaranmış fərqi gəlirə və ya zərərin xərcə aid edilməsi, bunun vergi məqsədləri üçün niyə nəzərə alınmadığı haqqında sual verilər. Yenidən qiymətləndirmə mühasibat uçotu üçün nəzərə alınsa da vergi uçotuna bu təsir etmir. Bunu bir vergi güzəşti hesab etmək olar. Hesab edirik ki, vergi orqanları üçün bu əlavə iş yükü olduğundan gəlirə aid edilmir. Həmçinin ondan vergidən yayınma halları üçün baza rolunu da oynaya bilərdi.
Bu məqalədə biz menfeet vergisi hesablanması üçün vergitutma obyektləri, vergi bazası haqqında anlayışları nümunələr əsasında şərh etməyə cəhd etdik. Digər məqaləmizdə qeyri-rezidentlər üçün mənfəətin, mənfəət vergisinin hesablanması qaydası, vergi dərəcəsinin tətbiqi ətraflı izah olunur. Başqa bir məqaləmiz isə “Pay və səhmlərin satışında mənfəət vergisi necə hesablanmalıdır?” sualını şərh edir.
