Müasir dünyada mühasib peşəsi nüfuzlu və nisbətən yüksək ödənişli peşə hesab olunur.
Peşəkar mühasiblər iqtisadiyyatın demək olar ki, bütün sahələrində – mühasibat və audit şirkətlərində, iri, orta və kiçik müəssisələrdə işləyirlər, ticarət, sənaye və maliyyə şirkətlərində, qeyri-kommersiya təşkilatlarında və dövlət qurumlarında özəl təcrübə ilə məşğul olurlar. Bundan əlavə, onlar müxtəlif ixtisaslaşdırılmış sahələrə aid təşkilatlarda daxili və ya müstəqil auditorlar və ya məsləhətçilər kimi də fəaliyyət göstərirlər.
Mühasib peşəsi qərar qəbul etmək üçün istifadəçilərə faydalı məlumatların verilməsi ilə bağlıdır.
Bununla əlaqədar olaraq, peşəkar mühasiblərə onların yerinə yetirdikləri vəzifələrdən irəli gələn tələblərin kifayət qədər geniş spektrini təqdim edirlər.
Onlar mühasibat və maliyyə hesabatları, idarəetmə məsələləri, vergitutma, məlumat sistemləri, korporativ maliyyə və intellektual resurslar ilə məşğul olurlar.
Mühasibat məlumatları təşkilatın fəaliyyətinin vacib aspektidir. Onun istifadəçiləri təşkilatın mülkiyyətçiləri, təşkilatın rəhbəri, təşkilatın menecerləri, dövlətlərdir. Təşkilatın müxtəlif kateqoriyalı istifadəçiləri üçün maliyyə, vergi və idarəetmə uçotunda informasiya bazası formalaşdırılır.
Mülkiyyətçilərə və investorlara maliyyə məlumatları lazımdır.
Təşkilatın rəhbəri və menecerləri idarəetmə uçotunun məlumatlarına ehtiyac duyurlar. Bu informasiyaların hazırlanması daxili istifadəçilərin maraqları əsasında qurulur və həmin informasiyadan optimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün istifadə olunur.
Rəhbər və menecerlər mühasibat uçotu və maliyyə sahəsində xüsusi biliklərə malik olmaya bilərlər. Mühasib-analitik informasiyaların istifadəçilər tərəfindən qəbulu üçün rahat formatda hazırlayır. O, maliyyə hesabatlarının rəqəmlərini şərh və izah edə bilər.
Mühasibin (auditorun) başlıca məqsədi cəmiyyətin tələbatının maksimum səmərəlilik səviyyəsinə nail olmaq və həmin tələbatı ödəmək üçün ən yüksək peşəkarlıq standartlarına uyğun işləməkdir.
Müəssisələrdə, idarələrdə və digər təşkilatlarda uçot işçiləri kimi işləyən mühasiblərin davranış etikasının xüsusi məcəlləsinin zəruriliyi, mühasibatlıq tərəfindən yerinə yetirilən funksiyaların spesifik məzmunu və uçot peşəsinin ictimai təyinatı ilə şərtlənir.
Mühasibatlıq birbaşa təşkilat sahiblərinə, dövlətə, müxtəlif fiziki və hüquqi şəxslərə məxsus çox sayda inventar və vəsaitin mövcudluğu, qəbulu, istehlakının nəzərə alınması ilə birbaşa əlaqəlidir. Bu vəziyyətdə hüquq normaları çox vacib rol oynayır.
Mühasib peşəsi sosial baxımdan əhəmiyyətlidir, bu da ictimai maraqlar naminə hərəkətetmə məsuliyyətini tanımaq və qəbul etmək deməkdir.
Niyə biznes müasir texnologiyaya ehtiyac duyur?
Mühasibin peşə fəaliyyəti təkcə işəgötürənin və ya ayrı-ayrı müştərinin tələbatının ödənilməsindən ibarət deyil, mühasibat uçotunun peşəkar qaydalarına və standartlarına cəmiyyətin maraqları əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bu halda cəmiyyət mühasibin əməyinin məhsulu olan informasiyanın maraqlı istifadəçiləri ilə eyniləşdirilir.
İctimai əhəmiyyətli təsərrüfat subyektləri – bunlar, qeyri-məhdud şəxslər dairəsinin vəsaitləri kommersiya fəaliyyətinə birbaşa və ya dolayısı ilə cəlb edilmiş təşkilatlardır.
İctimai əhəmiyyətli təsərrüfat subyektlərinin üzərinə əlavə şərtlər qoyulur ki, bu da həmin müəssisələrin fəaliyyətinə ictimai marağın dərəcəsini əks etdirir. Bu baxımdan, məlumat istifadəçiləri olan bu subyektlər iqtisadi qərarlar qəbul edərkən mühasiblərin obyektivliyinə, müstəqilliyinə, dürüstlüyünə güvənirlər və ortaq maraqlarına riayət edilməsi mühasib və auditor üçün müəyyən bir peşə davranışı vektoru təyin edir.
Uçot peşəsinin fərqləndirici cəhəti onun müştərilər, kreditorlar, hökumət, işəgötürənlər, muzdla işləyən şəxslər, investorlar, bütün işgüzar mühasiblər qarşısında məsuliyyətinin tanınmasının zəruriliyidir. Onlar mühasiblərin peşəkar səriştəliliyinə, obyektivliyinə və dürüstlüyünə, onların qanun normalarına əməl edilməsinə görə məsuliyyətlərinə güvənirlər.
İnvestorların və digər maraqlı tərəflərin etibar etdikləri maliyyə hesabatlarının hazırlanması və təsdiqlənməsi zamanı peşəkar mühasiblər:
- özəl və dövlət sektorlarında resursların səmərəli paylanmasını və idarə olunmasını təmin edir. Onlar təşkilatlarda və kənar fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən təsərrüfat həyatı faktlarının törədilməsi zamanı qanunvericiliyə riayət olunmasına nəzarət edirlər;
- maliyyə bazarının və kapital bazarının fəaliyyətini, onların vasitəsilə isə mal və xidmətlərin istehsalını təmin edirlər. İnvestorlar, kreditorlar, işəgötürənlər, hökumət və ümumiyyətlə ictimaiyyət, maliyyə hesabatlarına görə, ölkə iqtisadiyyatının vəziyyətinə, maliyyə vəziyyətinə və bu təşkilatla təmasda olan hüquqi şəxslərin vəziyyətinə təsir edən qərarlar qəbul edir;
- ayrı-ayrı şirkətlərin inkişafına kömək edir, qeyri-kommersiya təşkilatlarının işini dəstəkləyir və təmin edir və hökumətə onun sosial-iqtisadi vəzifələrini yerinə yetirməkdə kömək edir. Mühasibat uçotunun etibarlı məlumatları olmadan effektiv maliyyə menecmenti, vergiqoyma, idarəetmənin əsas funksiyalarının həyata keçirilməsi mümkün deyildir. Onlar kredit və borcların alınması, borc kapitalının cəlb edilməsi üçün zəruri şərtdir;
- ölkə iqtisadiyyatının artımına və son nəticədə cəmiyyətin rifahının yüksəlməsinə yardım edir.
Beləliklə, peşəkar mühasiblərin işinin yüksək keyfiyyəti həyat standartlarını yüksəltməyə və cəmiyyətin sərvətini artırmağa kömək edir.
Mühasib, yaranan bütün vəziyyətləri və səlahiyyətlərinə aid olan məsələlərə dair real faktları obyektiv şəkildə araşdırmağa borcludur. Fəaliyyətinin nəticələrini əks etdirmək üçün şəxsi və ya kənar qərəzə, eləcə də təzyiqə yol verməməlidir. Müstəqillik mühasibin ədalətli və obyektiv hərəkət etmək qabiliyyətini nəzərdə tutur:
- hər hansı şərtlərdən asılı olmayaraq, təşkilatın işlərinin həqiqi vəziyyətini əks etdirmək;
- mühasibat uçotunu yalnız mühasibat uçotu haqqında qanunvericiliyə uyğun aparmaq və onun əsasında maliyyə nəticələrini formalaşdırmaq.
Beləliklə, ictimai maraqlar naminə fəaliyyət göstərən peşəkar mühasib (auditor) bunları etməyə bocludur:
- öz peşəsinin prinsiplərinə və məqsədlərinə sadiq olmaq;
- peşəkar mühasiblərin və auditorların etik Kodekslərinin tələblərinə riayət etmək və tabe olmaq.
Dünyanın ən nəhəng audit şirkətləri
