Qəbul edilmiş mühasibat siyasəti maliyyə məlumatlarının xarici istifadəçiləri üçün açıqlanmalıdır. Dərc olunan hesabatda uçot siyasətinin bütün tərkib hissələri deyil, yalnız onun əsas müddəaları (uçotun aparılmasının əhəmiyyətli üsulları) təsvir edilməlidir. Mühasibat uçotunun aparılması üsulları əhəmiyyətli dərəcədə tanınır, onların tətbiqi barədə biliyi olmadan, mühasibat hesabatlarının istifadəçiləri bu barədə faydalı nəticələr əldə edə bilmirlər. Aydındır ki, açıqlama əsasən uçotun aparılmasının metodiki üsullarına tabedir.
Uçot siyasətinin əsas müddəaları hesabatlarda iki yolla açıqlana bilər:
- onların hər birinin təsviri ilə;
- ümumi qaydalardan kənarlaşmaları göstərmək yolu ilə.
Birinci üsuldan istifadə edərkən, mühasibat hesabatlarına izahlı məlumat uçot siyasətinin bütün əsas müddəalarının, onların hamı tərəfindən qəbul olunub-olunmamasından asılı olmayaraq, daha az və ya ətraflı şərh edilməsini nəzərdə tutur. Xarici investorların əmlak və maliyyə maraqlarının əhəmiyyətli olduğu xarici (tam və ya qismən xarici investorlara mənsub olan) iştirak təşkilatının hesabatında yer alır.
Uçot siyasətinin açıqlanmasının ikinci üsulu hazırlanmış oxucuya hesablanmış “daxili istifadə” hesabatı, yəni ölkədə fəaliyyət göstərən uçot qaydaları haqqında təsəvvürü (heç olmasa ümumi) olan istifadəçi üçün məqsədəuyğundur. Bu üsulda uçot siyasətinin əsas müddəaları yalnız o halda açıqlanır ki, onlar ümumi qəbul edilmiş qaydalardan fərqlənirlər. Əgər maliyyə hesabatlarının tərtibi zamanı təşkilat hamı tərəfindən qəbul edilmiş qaydalara ciddi əməl edirsə, hesabatda bu faktın göstərilməsi ilə kifayətlənmək kifayətdir. Əgər təşkilat bu və ya digər səbəbdən bu qaydalardan geri çəkilməyə yol verirsə, onlar bu geri çəkilmələrin səbəbləri ilə yanaşı, hesabatdakı şərhlərdə ətraflı təsvir olunur.
Analoji yanaşma mühasibat siyasətinin formalaşdırılması zamanı təşkilatın istifadə etdiyi 1 / 2008 MUT-da təsvir edilmiş fərziyyələrin (əmlak təcridi, fasiləsiz fəaliyyət, təsərrüfat fəaliyyəti faktlarının müvəqqəti müəyyənliyi, uçot siyasətinin tətbiqi ardıcıllığı) açılması ilə bağlıdır. Əgər uçot siyasəti bu fərziyyələrə əsasən işlənib hazırlanıbsa, onlar hesabatda təsvir edilməyə bilər, çünki ona əməl edilməsi nəzərdə tutulur. Onlardan geri çəkildikdə, bu faktı qeyd etmək, onun səbəblərini və nəticələrini (dəyər baxımından) göstərmək lazımdır.
Hamılıqla qəbul edilmiş müddəalardan başqa, uçot siyasəti haqqında məlumat təşkilat tərəfindən formalaşdırılan müddəalar haqqında məlumat olmalıdır:
- bir neçə mümkün variantdan edilən seçim nəticəsində;
- onun sənaye mənsubiyyətinə əsaslanaraq;
- icazə verilən variantların, o cümlədən sənaye variantlarının qeyri-ənənəvi tətbiqi nəticəsində.
Hesabat ili ərzində, eləcə də hesabat ilindən əvvəlki ilə nisbətən təşkilatın uçot siyasətində baş verən və mühasibat hesabatı istifadəçilərinin qiymətləndirmələrinə və qərarlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən dəyişikliklər xüsusi təsvir edilməlidir. Söhbət həm hesabat, həm də sonrakı hesabat dövrlərinin hesabatından gedir. Bu halların açıqlanması bu və ya digər hesabat göstəricilərində dəyişikliklərin qiymətləndirilməsinə imkan verir. Dəyişikliklərin təsviri, bu dəyişikliklərin səbəblərinin açıqlanması və onların nəticələrinin dəyər qiymətləndirilməsi ilə müşayiət olunmalıdır.
Mühasibat hesabatlarında açıqlanmalı olan mühasibat uçotunun konkret məsələləri üzrə uçot siyasəti haqqında informasiyanın tərkibini və məzmununu təşkilat müvafiq standartların tələbləri nəzərə alınmaqla müəyyən edir.
Uçot siyasəti haqqında məlumatların hesabatda yerləşdirilməsinə dair heç bir xüsusi göstəriş yoxdur. Bu informasiyanın təqdim olunma forması və mühasibat hesabatında yerləşdiyi yer təşkilatın özü tərəfindən müəyyən edilir. Uçot siyasətinə dair şərhlər mümkün olduğu qədər aydın olmalı və hesabatın digər bölmələrində olan məlumatları təkrarlamamalıdır.
Mühasibat hesabatlarında uçot siyasətinin açıqlanması təşkilatın təsərrüfat fəaliyyəti faktlarının bu hesabatlarda düzgün və ya dəqiq əks olunmamasını istisna etmir, mühasibat uçotunun aparılmasının və hesabatın tərtib edilməsinin müəyyən edilmiş qaydalarının pozulmasına görə məsuliyyəti aradan qaldırmır.
Qeyri-maddi aktivlər
14/2007-ci MUT əsasında mühasibat hesabatlarında “qeyri-maddi aktivlərin uçotu” qeyri-maddi aktivlərin ilkin dəyəri və hesabat ilinin əvvəlində və sonunda hesablanmış amortizasiyanın məbləği, qeyri-maddi aktivlərin balansının silinməsi və artımı, digər hərəkətləri (mühasibat balansı və mənfəət və zərər haqqında hesabat) əks etdirilir.
Mühasibat uçotu siyasəti haqqında məlumatın tərkibində ən azı aşağıdakı məlumatlar təsvir edilməlidir:
- qeyri-pul vəsaitləri hesabına əldə edilmiş qeyri-maddi aktivlərin qiymətləndirilməsi üsulları;
- təşkilatın qəbul etdiyi qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddəti;
- qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyasının müəyyən edilməsi üsulları, habelə amortizasiya azalan qalıq üsulu ilə hesablanarkən müəyyən edilmiş əmsal;
- qeyri-maddi aktivlərin faydalı istifadə müddətlərinin dəyişdirilməsi;
- qeyri-maddi aktivlərin amortizasiya üsullarının dəyişdirilməsi.
Əsas vəsaitlər
MUT 6/01-ə əsasən mühasibat hesabatlarında “əsas vəsaitlərin uçotu” aşağıdakı məlumatları açıqlamalıdır:
- əsas vəsaitlərin əsas qrupları üzrə hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna hesablanmış amortizasiyanın ilkin dəyəri və məbləği haqqında;
- əsas qruplar üzrə hesabat ili ərzində əsas vəsaitlərin hərəkəti (mədaxil, xaricolmalar);
- qeyri-borc vəsaitləri ilə öhdəliklərin (ödənişin) icrasını nəzərdə tutan müqavilələr üzrə alınmış əsas vəsaitlərin obyektlərinin qiymətləndirilməsi üsulları;
- mühasibat uçotuna qəbul edilmiş əsas vəsaitlərin dəyərinin dəyişməsi (obyektlərin tikintisi, yenidən qurulması, qismən ləğvi və yenidən qiymətləndirilməsi);
- təşkilat tərəfindən qəbul edilmiş əsas vəsaitlərin obyektlərindən (əsas qruplar üzrə) faydalı istifadə müddəti);
- dəyəri ödənilməyən əsas vəsaitlərin obyektləri;
- icarə müqaviləsi ilə verilmiş və əldə edilmiş əsas vəsaitlərin obyektlərinə;
- maddi dəyərlərə gəlirli qoyuluşların tərkibində nəzərə alınan əsas vəsaitlərin obyektləri;
- əsas vəsaitlərin obyektlərinin ayrı-ayrı qrupları üzrə amortizasiya ayırmalarının hesablanması üsulları;
- istifadəyə verilmiş və faktiki istifadə olunan, dövlət qeydiyyatı prosesində olan daşınmaz əmlak obyektlərində.
Elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlər
Mühasibat hesabatında “elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlər üzrə xərclərin uçotu” 17/02 MUT əsasında aşağıdakı məlumatlar açıqlanır:
- hesabat dövründə adi fəaliyyət növləri üzrə xərclərə və iş növləri üzrə digər xərclərə aid edilən xərclərin məbləği haqqında;
- adi fəaliyyət növləri üzrə xərclərə və (və ya) digər xərclərə çəkilməmiş elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlərə çəkilən xərclərin məbləği;
- elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlər üzrə xərclərin məbləği.
Əhəmiyyətli olduqda, elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlərə sərf olunan xərclər barədə məlumat aktivin müstəqil məqalələr qrupu üzrə (“növbədənkənar aktivlər” bölməsi) mühasibat balansında əks olunur.
Təşkilatın uçot siyasəti haqqında məlumatın tərkibində mühasibat hesabatlarında ən azı aşağıdakı məlumatlar açıqlanmalıdır:
- elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlər üzrə xərclərin silinməsi üsulları haqqında;
- təşkilat tərəfindən elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor və texnoloji işlərin nəticələrinin tətbiq olunma müddəti qəbul edilmişdir.
II Hissəyə nəzər yetirmək üçün daxil olun
