Müxtəlif debitor borcu dedikdə başqa müəssisələrin, işçilərin və fiziki şəxslərin müəssisəyə olan borcları başa düşülür. Belə borclara mal əməliyyatları ilə əlaqədar olmayan borclar daxildir.
Müəssisəyə borcu olan digər müəssisə, idarə və şəxslər debitorlar sayılır.
Müxtəlif kreditor borcu isə müəssisənin başqa müəssisəyə, fiziki şəxsə, işçilərinə olan borcu hesab olunur və həmin borcu olan müəssisə kreditor sayılır.
Mühasibat uçotu balansında debitor və kreditor borcları, onun formaları üzrə əks olunur.
Müxtəlif təsərrüfat əməliyyatları ilə əlaqədar olaraq kommunal təsərrüfat orqanları, nəqliyyat müəssisələri, işçi heyyəti ilə deponentləşmiş əmək haqqı, icra vərəqəlir və sairə üzrə müxtəlif debitor və kreditor borcları yaranır. Deyildiyi kimi, bu kimi debitor və kreditor borcları qeyri-mal əməliyyatları ilə əlaqədar olaraq yaranır.
Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmaların uçotu 76 saylı «Müxtəlif debittor və kreditorlarla hesablaşmalar» aktiv-passiv hesabında, kassa hesabatı, bank çıxarışları, icra vərəqələri və digər sənədlər əsasında aparılır.
76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabı 60 «Malsatan və podratçılırlı hesablaşmalar» və 75 «Təhsisçilərlə hesablaşmalar» hesablarında əks olunmayan bütün növ əməliyyatlar üzrə müxtəlif təşkilatlarla, çeklə ödənilmiş xidmətlərə görə nəqliyyat (dəmiryolu və su yolu) təşkilatları ilə, müəssisənin işçi heyyətinin əmək haqqılarından məhkəmə orqanlarının qərarları və sairə əsasən müxtəlif təşkilat və şəxslərin xeyrinə tutulmuş məbləğlər üzrə hesablaşmalar haqqında məlumatları ümumiləşdirməyi nəzərdə tutur.
76 «Müxtəlif debitorlar və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabının kredit qalığı (saldosu) müəssisənin müxtəlif təşkilatlara olan borcunu göstərir. Kreditor borcunun ödənməsi zamanı 50 «Kassa», 51 «Hesablaşma hesabı»nın krediti və 76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabının debetinə yazılış edilir. Hesabın debet qalığı müəssisələrin və ayrı-ayrı şəxslərin müəssisəyə olan borcunu göstərir. Debitorlardan ödənilən borcların məbləği hesabın kreditində əks olunur.
76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabı üzrə analitik uçot hər bir debitor və kreditor üzrə aparılır.
«Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respublikasının 24 mart 1995-di il Qanununun 22-ci maddəsinin 5-ci bölməsində əsasən iddi müddəti keçmiş debitor borcları, alınması mümkün olmayan digər ümidsiz borclar müəssisənin rəhbərinin qərarı ilə təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinə, idarələrdə isə maliyyələşmənin (fondların) azaldılmasına silinir.
Borclunun ödəmə qabiliyyətinin olmaması üzündən zərərə silinən borc məbləği onun ləğv olunması demək deyildir. Həmin borc məbləği borclunun əmlak vəziyyəti dəyişdiyi zaman, onun tutulması imkanlarına nəzarət etmək üçün silindiyi gündən başlayaraq beş il müddətinə balansarxası hesabda əks olunur. Debitor borcunun silinməsi müəssisə rəhbərinin əmri ilə sənədləşdirilir və bununla əlaqədar aşağıdakı yazılış aparılır:
Debet 80 «Mənfəət və zərər».
Kredit 61 «Verilmiş avanslar üzrə hesablaşmalar».
Kredit 62 «Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar».
Kredit 76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar».
Müəssisə balansından silinmiş debitor borcu 007 «Zərərə silinmiş ümidsiz debitor borcları» balansarxası hesabında əks olunur.
İddia müddəti keçmiş kreditor və deponent borc məbləğləri Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində başqa hallar nəzərdə tutulmadıqda dövlət büdcəsinə köçürülür.
Yusif
yeni hesablar planında balansarxası anlayışı yoxdur onda necə olur