Məzuniyyət vaxtı üçün orta əməkhaqqı
İşçi məzuniyyətdə olarkən işəgötürən onun iş yerini (vəzifəsini), habelə orta əməkhaqqını saxlayır (AR Əmək Məcəlləsinin 111-ci maddəsi). Bu o deməkdir ki, məzuniyyət vaxtı üçün ödəniş işçinin orta əməkhaqqına əsaslanır.
Orta əməkhaqqı – müəyyən bir dövr üçün işçinin əməkhaqqı və ona bərabər tutulan ödənişlərinin orta məbləğidir. Bu anlayışa müxtəlif normativ sənədlərdə rast gəlmək olar, müxtəlif hallarda istifadə olunur və müxtəlif ödənişlər üçün fərqli hesablanır.
Orta əməkhaqqı AR Əmək Məcəlləsində
AR ƏM-nin 177-ci maddəsi orta əməkhaqqının hesablanması qaydasını şərh edir. Onun müəyyən edilməsi zamanı nəzərə alınan əmək ödənişi üzrə bütün ödənclərin tərkibi Məcəllənin 157-ci maddəsi ilə tənzimlənir. Həmin ödəncləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
- aylıq tarif (vəzifə) maaşı;
- tarif maaşına əlavələr;
- işin yekunlarına görə mükafatlar.
Orta əməkhaqqı AR ƏM-nin 177 maddəsinin 5-ci hissəsində müəyyən edilmiş hallarda tətbiq edilir.
Orta əməkhaqqı əsasında hesablanan ödənişlər
Qeyd edək ki, işəgötürən tərəfindən işçiyə ödənilən və orta əməkhaqqı əsasında hesablanan bir çox ödənişlər var. Bunlara aşağıdakı nümunələri göstərmək olarlar daxildir:
- məzuniyyətin müxtəlif növləri üzrə ödənişlər;
- əmək müqaviləsinin xitamı zamanı işçilərə ödəmələr;
- ezamiyyətə göndərilən işçilərin əməkhaqqı təminat;
- digər ödənişlər.
Orta əməkhaqqının hesablanması metodikası
AR Əmək Məcəlləsinin 177-ci maddəsinin 2-ci hissəsinə əsaslanıb iki hesablama metodikası olduğunu deyə bilərik:
- Əmək məzuniyyəti vaxtı verilən orta emek haqqı;
- Digər hallarda orta əməkhaqqının hesablanması.
Əmək məzuniyyəti vaxtı üçün orta əməkhaqqı hesablanması haqqında növbəti bölmədə danışacağıq.
Əmək məzuniyyəti istisna olmaqla digər hallarda işçiyə ödəniləcək orta əməkhaqqı ödənişdən əvvəlki iki təqvim ayında qazanılmış əməkhaqqının cəmi həmin aylardakı iş günlərinin sayına bölünür. Tapılmış bir günlük əməkhaqqı orta əməkhaqqı saxlanılacaq iş günlərinin sayına vurulur və orta əməkhaqqı müəyyən edilir.
Əgər işçi iki aydan az işləyibsə hesablamalar faktiki işlənmiş günlər və həmin günlərdə qazandığı əməkhaqqına görə aparılır.
Əmək məzuniyyəti vaxtı orta əməkhaqqının hesablanması
Əmək məzuniyyəti vaxtı verilən orta əməkhaqqı məzuniyyətin başladığı aydan əvvəlki 12 təqvim ayında qazanılmış əməkhaqqına görə müəyyən edilir:
- həmin dövr üçün orta aylıq əməkhaqqı tapılır;
- tapılmış məbləğ 30,4-ə bölünür;
- alınmış məbləğ məzuniyyət günlərinin sayına vurulur.
Nümunə 1: İşçi 04.05.2023-cu il tarixindən 14 təqvim günü davam edən məzuniyyətə gedir. Məzuniyyətdən əvvəlki 12 ayın hər biri üçün ona 3000 manat maaş verilirdi.
İşçiyə ödənilməli olan məzuniyyət haqqının məbləği belə olacaq:
3000 manat x 12 ay : 12 ay : 30,4 x 14 gün = 1381,58 manat.
Əgər işçi 12 aylıq müddəti tam işdə olmayıbsa məzuniyyət vaxtı üçün orta əməkhaqqı necə hesablanır? Nümunəyə baxaq.
Nümunə 2: Əvvəlki nümunənin şərtindən istifadə edək və hesab edək ki, həmin işçi 2022-ci il oktyabrında əmək xəstəlik vərəqi əsasında və özünün təqsiri olmadan boş dayanmaya görə ona həvalə edilmiş əmək funksiyasını tam yerinə yetirə bilməyib. Odur ki, oktyabr ayı üçün işçiyə 1500 manat vəzifə maaşı, 800 manat əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirməsinə görə müavinət, 400 manat boş dayanmaya görə ödəniş edilib (məbləğlər şərtidir, hesablamanı asanlaşdırmaq uçun belə götürülüb). Bundan əlavə xəstəliyi üçün 500 manat maddi yardım verilib.
AR NK-nın məlum qərarına əsasən oktyabr ayı üçün orta əməkhaqqının hesablanmasında nəzərə alınana ödənişlər belə olacaq:
1500+800+400=2700 manat
Məzuniyyət vaxtı üçün orta əməkhaqqının hesablanması aşağıdakı kimi aparılacaq:
(3000 manat x 11 ay+2700manat) : 12 ay : 30,4 x 14 gün = 1370,10 manat.
Təhsil məzuniyyəti üçün orta əməkhaqqının hesablanması
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Əmək Məcəlləsində bir sıra hallar üçün orta əməkhaqqının fərqli hesablanamsı qaydası tətbiq edilir. Bunlardan biri təhsil məzuniyyəti üçün ödənişlərdir.
Nümunə 2: İşçinin 2022-ci ilin noyabr ayında 700, dekabrda isə 900 manat əməkhaqqı alıb. Növbəti ilin yanvar ayının 5-dən 30 günlük ödənişli təhsil məzuniyyəti hüququndan istifadə etmək istəyir. Təhsil məzuniyyəti üçün orta əməkhaqqının hesablanması ardıcıllığına baxaq.
İstehsalat təqviminə əsasən noyabr ayında 20, dekabr ayında isə 22 iş günü var. 2023-cü ilin yanvar ayından məzuniyyətə çıxan işçi fevral ayının 6-da işdə olmalıdır. Həmin dövr üçün iş günlərinin sayı 21 gündür. Bunları nəzərə alsaq, təhsil məzuniyyəti zamanı orta əməkhaqqı belə hesablanacaq:
((700+900) / (20+22)) *21=(1600/42)*21=800 manat
Nəzərə almaq lazımdır ki, məzuniyyət vaxtı üçün orta əməkhaqqı işçiyə məzuniyyətin başlanmasına ən geci 3 gün qalmış ödənməlidir (ƏM, 140-cı maddəsinin 50-ci hissəsi).
