Qeyri-maddi aktivlərin amortizasiyası

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

Aktivlərin faydalı istifadə müddəti

Torpaq, tikili, avadanlıqlarlardan fərqli olaraq qeyri-maddi aktivlər fiziki mövcud deyillər, buna görə də təbii aşınmaya məruz qalmırlar. Amma qismən mənəvi aşınmaya (köhnəlməyə) məruz qala bilərlər.

Qeyri-maddi aktiv (QMA) istifadə olunduğu uzun müddət ərzində, öz dəyərini hər ay istehsal olunan məhsula, görülmüş işlərə, göstərilən xidmətlərə köçürür.

Dəyərin hazır məhsula tədricən köçürülməsi, onun yenilənməsi üçün pul fondunun yığılmasının iqtisadi mexanizmi amortizasiya adlanır.

Qeyri-maddi aktivlərin uzunmüddətli olması, onların faydalı istifadə müddətinin (FİM) müəyyənləşdirilməsi zərurəti yaradır.

Faydalı istifadə müddəti – qeyri-maddi aktivlərin istifadəsindən müəssisənin gəlir əldə etməsi üçün gözlənilən, yaxud məqsədlərini yerinə yetirməsinə görə nəzərdə tutulan dövrdür.

Eynicinsli qeyri-maddi aktivlər qrupuna amortizasiya hesablanmasının seçilmiş üsulu həmin aktivlərin faydalı istifadə müddəti ərzində tətbiq olunur, bu müddət ərzində dayandırılmır (konservasiya halları istisnadır).

Qeyri-maddi aktivin amortizasiyası

Qudvilə dair amortizasiya ayırmaları mühasibat uçotunda onun ilkin dəyərinin azaldılması yolu ilə öz əksini tapır. Təşkilatın mənfi işgüzar nüfuzu müəssisənin mühasibat uçotunda gələcək dövrlərin xərcləri kimi əks olunur sonra isə hər ay maliyyə nəticələrinə yazılır.

Qeyri maddi aktivlərdə FİM başa çatdıqdan sonra, onlar üzrə aşınma hesablanmır. Məsələn, 5 il müddətinə istifadə hüququ olan zaman hesablanmış aşınmanın məbləği hər ay ilkin dəyərin 1/60, 10 il üçün isə 1/120 hissəsini təşkil edir.

Amortizasiya QMA-nın bütün istismar müddətinə hesablanır. Bununla belə, qeyri-maddi aktiv üçün FİM məlum deyilsə, o, amortizasiya olunmur. Məsələn, müasir proqram tez köhnəlir. Ona görə də onun istismar müddəti çox vaxt əhəmiyyətsizdir. Şirkət onu müstəqil olaraq qura bilər. Amma bu zaman vergi uçotunun tələbləri nəzərə alınmalıdır. Bildiyimiz kimi, əgər aktivin istismar müddətini müəyyən edə bilmiriksə (məsələn, ixtira), o zaman amortizasiya 10 ilə bərabər (lakin müəssisənin fəaliyyət müddətindən çox olmamaq şərtilə) qəbul edilir (Vergi Məcəlləsi, maddə 114.3). Bu zaman illik amortizasiya dərəcəsi 100/10 = 10% təşkil edəcək.

Amortizasiya metodları

Qeyri-maddi aktivin silinməsi onun gəlir gətirməməsi anında baş verir. Silinmə zamanı yaranan maliyyə nəticəsi-silinmədən əldə edilən xalis daxilolmalar, aktivin balans dəyəri arasındakı fərqdir.

Qeyri maddi aktivlərin amortizasiyası üçün üç metod var:

  • xətti;
  • azaldılmış qalıq metodu;
  • dəyərin silinməsi metodu buraxılan məhsulun (işlərin, xidmətlərin) həcminə mütənasibdir.

QMİ üzrə FİM-nin təyini

Qeyd etdiyimiz kimi, faydalı istifadə müddəti təşkilatın iqtisadi səmərə əldə etmək məqsədi ilə qeyri-maddi aktivdən istifadə etməyi (və ya qeyri-kommersiya təşkilatının yaradılması məqsədlərinə nail olmaq məqsədilə istifadə etmək) nəzərdə tutduğu aylarla ifadə edilmiş dövrdür.

Qeyri-maddi aktivlərin ayrı-ayrı növləri üçün faydalı istifadə müddəti məhsulun miqdarına yaxud bu növ aktivlərin istifadəsi nəticəsində əldə edilməsi gözlənilən işin həcminə əsasən müəyyən edilə bilər.

FİM etibarlı müəyyənləşdirmək mümkün olmayan qeyri-maddi aktivlər, qeyri-müəyyən faydalı istifadə müddəti olan qeyri-maddi aktivlər hesab edilir.

Qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddətinin müəyyən edilməsi aşağıdakı əsaslarla həyata keçirilir:

  • əqli fəaliyyətin nəticəsi olan təşkilat hüquqlarının qüvvədə olma müddəti və ya fərdiləşmə vasitəsi və aktivə nəzarət müddəti;
  • təşkilatın iqtisadi səmərə əldə etməyi (yaxud qeyri-kommersiya təşkilatının yaradılması məqsədlərinə nail olmaq məqsədilə istifadə etməyi) nəzərdə tutduğu aktivin gözlənilən istismar müddəti.

Qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddəti hər il təşkilat tərəfindən onun dəqiqləşdirilməsi zərurəti ilə yoxlanılır. Təşkilatın aktivdən yararlanmağı nəzərdə tutduğu müddət ərzində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdiyi halda, onun faydalı istifadə müddəti dəqiqləşdirilməlidir. Bununla əlaqədar yaranmış düzəlişlər hesabat ilinin əvvəlinə mühasibat uçotu, mühasibat hesabatlarında qiymətləndirmə dəyərlərində dəyişiklik kimi əks olunur.

Qeyri-maddi aktivin amortizasiyasının hesablanması

Qeyri-müəyyən faydalı istismar müddətinə malik qeyri-maddi aktiv üzrə təşkilat hər il bu aktivin faydalı istifadə müddətini etibarlı müəyyənləşdirə bilmədiyini göstərən amillərin mövcudluğunu nəzərdən keçirməlidir. Bu faktorların mövcudluğuna xitam verildikdə, təşkilat qeyri-maddi aktivin faydalı istifadə müddətini, onun amortizasiya üsulunu müəyyən edir. Bununla əlaqədar yaranmış düzəlişlər hesabat ilinin əvvəlinə mühasibat uçotu, mühasibat hesabatlarında qiymətləndirmə dəyərlərində dəyişiklik kimi əks olunur.

Nümunə 1. Proqram təminatının dəyəri 38000 manat təşkil edir. Müəssisə proqram təminatının faydalı istismar müddətini 5 ilə nəzərdə tutmuşdur. Proqram təminatının ləğvetmə dəyəri müəyyən edilməmişdir. Amortizasiyanın bərabər hesablama metodu ilə hesablanması qaydası aşağıdakı analitik cədvəldə verilmişdir (cədvəl 1).

 Cədvəl 1. Bərabər hesablama metodu üzrə amortizasiyanın hesablanılması

İl Amortizasiya olunan dəyər Amortizasiya norması İllik amortizasiya məbləği Yığılmış amortizasiya
1-ci 38000 20 7600 7600
2-ci 38000 20 7600 15200
3-cü 38000 20 7600 22800
4-cü 38000 20 7600 30400
5-ci 38000 20 7600 38000

 

Nümunə 2. QMA-nın dəyəri 12000 manata bərabərdir. Müəssisə QMA-nın faydalı istismar müddətini 4 ilə nəzərdə tutmuşdur. QMA-nın ləğvetmə dəyəri müəyyən edilməmişdir. Azalan qalıq metodu əsasında QMA-ya amortizasiya hesablanılması qaydası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 2).

Cədvəl 2 . Azalan qalıq metoduyla amortizasiyanın hesablanılması

İl İlin əvvəlinə qalıq dəyəri, man Amortizasiya norması, % İllik amortizasiya məbləği, man Yığılmış amortizasiya, man
1-ci 12000 25 3000 3000
2-ci 9000 25 2250 5250
3-cü 6750 25 1687.5 6937.5
4-cü 5062.5 100 5062.5 12000

Print Friendly, PDF & Email