Rezident müəssisələrdə mənfəət vergisi
Rezident müəssisələrdə mənfəət onun vergitutma obyektidir. Verginin bazası onun bütün gəlirləri ilə gəlirdən çıxılan xərclər arasında fərq kimi müəyyən edilir.
Gəlirlərin tərkibinə rezidentin Azərbaycan Respublikasından kənarda:
- daimi nümayəndəlikləri vasitəsilə əldə edilən gəlirlər;
- həmçinin, royalti, faiz, dividend (vergi azad olunmaları nəzərə alınmaqla) gəlirləri də aid edilir.
Gəlirdən çıxılan xərclərin tərkibi Vergi Məcəlləsinin X fəslinə uyğun müəyyən edilir. Bu zaman vergidən azad edilən gəlirlər üzrə çəkilən xərclər nəzərə alınmır. Burada həmin gəlirlərdən ödəmə mənbəyində verginin tutulub tutulmamasına baxılmır, yəni bu sonrakı mərhələnin məsələsidir. Əsas olan isə odur ki, rezident müəssisənin Azərbaycanda və xaricdən əldə edilmiş bütün gəlirləri ilkin mərhələdə vergitutma obyekti dairəsinə düşür.
Nümunə 1: “ABBA” ASC yerli müəssisədir və həm Azərbaycandan həm də xaricdən gəlirlər əldə edir. 2021-ci il üzrə müəssisənin gəlir və xərcləri aşağıdakı kimi olmuşdur:
Pərakəndə qaydada malların satışından – 12.000 manat
Topdansatış qaydasında malların satışından – 5000 manat
Azərbaycanda xidmətlərin göstərilməsi üzrə gəlirlər – 7000 manat
Xaricdəki firmaya verilmiş borc üzrə alınmış faiz gəlirləri – 850 manat
Xaricdəki firmadan əldə etdiyi dividend gəlirləri – 11.000 manat
Azərbaycandakı gəlirlər üzrə çıxılmasına icazə verilən çəkilmiş xərclər – 18.000 manat
12.000 + 5000 + 7000 + 850 + 11.000 – 18.000 = 17850 manat
Qeyri-rezident şəxsin mənfəət vergisi üzrə hesablamalar
Vergitutma obyektinin müəyyən edilməsini başqa bir nümunədə şərh edək. İlk öncə qeyd edək ki, qeyri-rezident şəxsin ümumi gəlirindən bir neçə hallarda xərclər çıxılmadan ödəmə mənbəyində vergi tutulur (VM, maddə 125). Gəlirlər Azərbaycan mənbəyindən əldə edilməli, həmçinin qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyinin fəaliyyəti ilə əlaqəli olmamalıdır.
Nümunə 2: Rusiya Federativ Respublikasında yerləşən müəssisə Azərbaycandakı yerli müəssisəyə kompüter vasitəsi ilə xidmət göstərmiş 5000 manat gəlir əldə etmişdir. Eyni zamanda Azərbaycandakı başqa bir şirkətdəki payına görə 3000 azn dividend gəliri əldə etmişdir. Daimi nümayəndəlik yaratmamış bu müəssisənin mənfəəti yoxdur, lakin ümumi gəliri ödəmə mənbəyində ödənişi edən şəxlər tərəfindən vergiyə cəlb ediləcəkdir.
Qeyri-rezident müəssisə ölkə ərazisindəki daimi nümayəndəliklə əlaqəli olmayan əmlakın təqdimatından gəlir əldə edibsə, il ərzində ümumi gəlirindən bu gəlirə aid olan xərclər çıxılandan sonra vergi alınır.
Nümunə 3: Azərbaycan Respublikasında hələ daimi nümayəndəlik yaratmamış hər hansı xarici firma əmlak təqdim edilməsindən 15.000 manat gəlir əldə edir, bununla bağlı isə 9000 manat gəlirdən çıxılan xərci olur. Belə olduqda:
15.000 – 9.000 = 6.000 manat məbləğ vergiyə cəlb edilən məbləğdir
Həmin qeyri-rezident şəxs ya özü vergi uçotuna durmalı ya da agent təyin etməli və onun vasitəsi ilə vergisini ödəməlidir.
Əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsindən gəlirlər
Əsas vəsaitin və ya vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi zamanı yaranmış olan artım mənfəət vergisinin vergitutma obyekti deyil. Burdakı artım deyəndə, yenidən qiymətləndirmə zamanı yaranan müsbət fərq nəzərdə tutulur. Bunlar Vergi Məcəlləsinin 104.5-ci maddədə öz əksini tapıb.
Praktikada bir çox mühasiblər yenidən qiymətləndirmə nəticəsində yaranmış fərqin gəlirə və ya zərərin xərcə aid edilməsi, bunun vergi məqsədləri üçün niyə nəzərə alınmadığı haqqında sual verirlər. Yenidən qiymətləndirmə mühasibat uçotu üçün nəzərə alınsa da vergi uçotuna bu təsir etmir. Bunu bir vergi güzəşti hesab etmək olar. Hesab edirik k, vergi orqanları üçün bu əlavə iş yükü olduğundan gəlirə aid edilmir. Həmçinin ondan vergidən yayınma halları üçün baza rolunu da oynaya bilərdi.
Bu məqalədə biz mənfəət vergisinin obyektləri, vergi bazası haqqında anlayışları nümunələr əsasında şərh etməyə cəhd etdik. Digər məqaləmizdə qeyri-rezidentlər üçün mənfəətin, mənfəət vergisinin hesablanması, vergi dərəcəsinin tətbiqi ətraflı şərh edilir.
