Mənfəət vergisinə keçid zamanı
Təcrübədə sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin sonrakı dövrlərdə məcburi ya könüllü olaraq mənfəət (gəlir) vergisinə keçməsi ilə rastlaşırıq.
Bildiyimiz kimi, sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərindən fərqli olaraq mənfəət (gəlir) vergisi ödəyiciləri hesablamalar zamanı gəlirdən onun əldə edilməsinə çəkilən xərcləri çıxırlar. Bəzən xərclər gəlirlərdən artıq olur, deməli, müəssisə zərərlə işləyir. Təbii ki, zərərə düşmüş sahibkarlıq subyektində mənfəət (gəlir) formalaşmadığından hər hansı vergi ödəmək öhdəliyi yaranmır. Normativ aktlar həmin zərərləri gələcək illərə keçirmək hüququnu verir. Müəssisələr üçün keçirilə biləcək müddət gələcək 5 il, fiziki şəxslər üçün isə 3 il təşkil edir.
Sadələşdirilmiş sistem üzrə ödəyicilərdə yaranmış zərərləri növbəti illərə keçirilmir.
Lakin burada maraqlı bir məqama diqqət yetirmək vacibdir. Bildiyimiz kimi, ƏDV qeydiyyatına alınmanın 2 mümkün halı var:
- məcburi qaydada (VM, maddə 155.1);
- könüllü qaydada (VM, maddə 156.1).
Könüllü qaydada qeydə alınmanın öz iki formada həyata keçirilir:
- cari tarixə qeydiyyat;
- keçmiş tarixə qeydiyyat.
Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olan müəssisə ərizə ilə müraciət edib köhnə tarixə ƏDV qeydiyyatına alınarsa, həmin tarixdən yaranmış əvvəlki illərdəki zərərləri növbəti illərin mənfəəti ilə kompensasiya etmək hüququna malik olur. Bildiyimiz kimi, EDV qeydiyyatına alınmış şəxs mənfəət yaxud gəlir vergisi ödəyicisidir. Yəni, ərizə ilə müraciət edib köhnə tarixə ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyata alınmış şəxs, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmamış hesab edilir.
Bəyannamələrinin tərtibatında çətinlik çəkirsən? Bu kurs sənin üçündür!
Bu halda təqdim ediləcək bəyannamələrin, hesablanacaq vergilərin düzgün tənzimlənməsi çox önəmlidir. Ödəyicinin ƏDV qeydiyyatına alınmasının mümkün formaları haqqında yuxarıda danışdıq.
Ödəyici məcburi qaydada EDV ödəyicisi olduqda növbəti ayın 1-indən etibarən əməliyyatlarına ƏDV tətbiq edir. Adətən, belə hallar rübün ortasında baş verdiyindən, hər iki hesabatı təqdim edilməlidir. Bu zaman, ƏDV qeydiyyatına alındığı ay üçün, sadələşdirilmiş vergi bəyannamədə “0” olaraq göstərilir. Çünki əlavə dəyər vergisinə cəlb edilən əməliyyatlar sadələşdirilmiş vergiyə cəlb edilə bilməz.
Nümunə 1: Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi 01.01.2021-ci ildə vergi uçotuna alınaraq fəaliyyətə başlayır. Yanvarda dövriyyəsi 140000 man, Fevralda 700000 man olur. Ona görə də ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyata müraciət edir. Nəticədə 1 mart tarixindən etibarən EDV ödəyicisi olur. Bu halda ödəyici martdan etibarən əməliyyatlarına ƏDV tətbiq edir. Mart bitdikdən sonra isə aprelin 20-sinə kimi həm 1-cü rüblə bağlı sadələşdirilmiş verginin bəyannaməsini, həm də mart ayına görə əlavə dəyər vergisi bəyannaməsini göndərir.
Sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsində yanvar üçün 140000 manat, fevral üçün 70000 manat , mart üçün isə 0 manat göstərilir. Mart üçün dövriyyə əlavə dəyər vergisi bəyannaməsində əks olunur. Şərti olaraq martda EDV tutulan dövriyyənin 50000 olduğunu qəbul etsək, ödənməli olan verginin məbləği:
Sadələşdirilmiş vergi: (140000 + 70000) * 2% = 4200 manat
ƏDV : 50000 * 18% = 9000 manat
Cəmi : 13200 manat.
Onu da qeyd edək ki, təqdim edilmiş sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsinin “Əlavə 1” bölməsi mütləq doldurulmalıdır. Artıq ödəyici üçün hesabat dövrü rübdən ilə çevrilmişdir. Bu səbəbdən vergi ili bitdikdən sonra növbəti ilin mart ayının 31-inə kimi mənfəət (gəlir) vergisi bəyannaməsi də təqdim edilməlidir. Sözügedən bəyannamə ödəyicinin 01.03.2021-31.12.2021 dövrünü əhatə edəcəkdir. Mənfəət (gəlir) bəyannaməsinin “Əlavə 1” hissəsi dövrünün əvvəlinə olan qalıqlar sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsi dövrünün sonuna olan qalaqlardır. Mart ayına qədər çəkilmiş xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.
Cari tarixə könüllü qeydiyyat zamanı prosedurlar, hesablamalar məcburi qaydadakı prosedura tam uyğundur və heç nə ilə fərqlənmir. Vergi ödəyicisi 155.1-ci maddəsinə əsasən məcburi əlavə dəyər vergisi qeydiyyatına durmalı olmasa da, istəsə olduğu ayda müraciət edər ki, EDV qeydiyyatına alınsın. Əgər müraciətində tarix göstərməsə növbəti ayın 1-indən etibarən ƏDV-li sayılır.
Lakin könüllü qeydiyyatı zamanı köhnə tarixi göstərilərsə, bir qədər fərqli məqamlar olur, gəlin o məqamları öyrənək. İlk öncə bilək ki, könüllü qaydada keçmiş tarixə müraciət edilmə dövrü ən çox əvvəlki 3 ili əhatə edə bilər.
Nümunə 2: Sahibkarlıq subyekti 01.01.2020-ci il tarixində SV mükəlləfiyətiylə qeydiyyata alınmışdır və 2021-ci ilin avqust ayında köhnə tarixə , daha dəqiq desək 01.05.2020-ci il tarixindən ƏDV qeydiyyatına alınmaq üçün müraciət edir.
Belə olan təqdirdə o, 2020-ci ilin 2-ci rübündən 2021-ci ilin 2-ci rübü də daxil olmaqla təqdim etdiyi sadələşdirilmiş verginin bəyannamələrinə dəqiqləşdirilmə verməli və sıfırlamalıdır. Həmçinin 2020-ci il üçün Mənfəət vergisi bəyannaməsini göndərməlidir. Lakin şəxs 2020-ci ilin may ayından EDV qeydiyyatına alınmış olsa da o tarixdən müraciət etdiyi tarixə qədər olan əməliyyatlar üçün ayrıca bəyannamə təqdim etmək zərurəti yoxdur. Həmin əməliyyatlar müraciət edilmiş ayda həyata keçirilmiş sayılır. Bu səbəblə də şəxs avqust ayı ilə bağlı sentyabrın 20-sinədək bəyannaməni təqdim etdikdə əvvəlki dövrlərdəki əməliyyatlarını da vergiyə cəlb edəcəkdir. Eyni zamanda sözügedən sahibkarlıq subyekti may 2020-ci il tarixindən etibarən idxal etdiyi malları və VM-nin 175-ci maddəsinə uyğun olaraq ödəyərək əldə etdiyi e-qaimə fakturalar üzrə əlavə dəyər vergisi məbləğlərini avqustun bəyannaməsinə əvəzləşməyə sala bilər.
Avans məbləğ alınmışdırsa
Bəzən olur ki, vergi ödəyicisi öz müştərisindən sadələşdirilmiş vergidə olduğu dövrdə avans alır, amma malları, işləri, xidmətləri təqdim edənə qədər ƏDV qeydiyyatına keçir. Belə olan təqdirdə həmin qurup malların (işlərin, xidmətlərin) dəyərini və EDV-ni avans məbləğindən ayırmalıdır. Məsələn, avans alınmış məbləğ 3000 manatdırsa, elektron qaimə faktura təqdim edilən zaman malların dəyəri olaraq 2542.37 hesablanmalıdır. Təbii ki, təsərrüfat subyektləri öz aralarında razılığa gəlib 3000 manatı yalnız malların əsas hissəsindən avans kimi qiymətlədirib əlavə olaraq 540 azn ƏDV də ödəyə bilərlər. Lakin adətən praktikada bu cür razılıqlara rast gəlinmir.
Ümumən isə sadələşdirilmiş vergi mükəlləfiyətli şəxs aldıqları avansa görə malları (işləri, xidmətləri) satmayana qədər vergi ödəmirlər. Çünki bu hasilat sayılmır. Hansı ayda mallar (işlər, xidmətlər) satılarsa o ayın bəyannaməsində göstərib vergisi ödənilir.
