Satışdankənar gəlir nədir?
Bildiyimiz kimi sahibkarlıq subyektlərinin gəlirləri satış və satışdankənar kimi fərqləndirilir. Gəlirlərin belə bölgüsü sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinə də aiddir. Bəs satışdankənar gəlirlər nədir?
Satışdankənar gəlirlər Vergi Məcəlləsində mallarla, yaxud xidmətlərlə birbaşa bağlı olmayan gəlirlər kimi müəyyən edilir (maddə 13.2.15). Belə gəlirlərə
- dividendlə bağlı gəlirlər;
- cərimələrdən daxilolmalar;
- dəymiş zərərə görə pul formasında daxilolmalar;
- məzənnə fərqindən yaranmış müsbət artım və sair aid edilir.
Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olan sahibkarlıq subyektinin əsas fəaliyyəti ilə yanaşı bu fəaliyyətlə birbaşa bağlı olmayan gəlirləri ola bilər. Əsas fəaliyyətlə bağlı gəlirlər aydındır və heç kəsdə sual yaratmır, belə ki, vergi uçotunda qeydiyyat hansı fəaliyyət sahəsi üzrədirsə, həmin sahə üzrə gəlirlər əsas gəlirlər hesab olunur. Bəs satışdankənar gəlirlər necə müəyyən edilir? Vergi ödəyicisinin əsas satışla bağlı gəlirləri məhdud olsa da, satışdankənar gəlirləri əhatəli, fərqli mənbəli ola bilər. Bu gəlirləri xarakterizə edən xüsusi siyahı yoxdur, belə siyahını müəyyən etmək də səmərəli olmazdı.
Satışdankənar gəlirlər özündə əsas fəaliyyətə aid olmayan hər cür gəliri ehtiva edir. Bununla yanaşı, VM-in 13.2.15-ci maddəsi, əsas fəaliyyətə aid olmayan gəlirlərdən ən çox rast gəlinən və ya sual doğuran gəlirləri açıqlayır. Satışdankənar gəlirlər ümumi qaydada digər gəlirlərə daxil edilərək vergiyə cəlb edilir.
Satışdankənar gəlirlərin hesablanması
Nümunə: Bakı şəhərində ictimai iaşə fəaliyyəti göstərən sadələşdirilmiş vergi ödəyicisinin 2021-ci ilin 2-ci rübü üzrə gəlirləri aşağıdakı kimi olmuşdur. Bu şəxsin son 12 ay üzrə dövriyyəsinin 200000 manatdan artıq olduğunu nəzərə alıb vergini hesablayaq :
- Təqdim edilmiş yeyinti məhsullarına görə əldə edilmiş vəsait – 13000 manat.
- Əvəzsiz alınmış əsas vəsaitin dəyəri – 3000 man.
- Qiymətli kağızlar üzrə gəlirlər – 600 man.
- ƏDV ödəyicisi olan müəssisədən dividend gəlirləri – 2000 manat
219.1-ci maddəsi üzrə vergitutma obyekti : 18600 manat.
220.1-1-ci maddəsinə əsasən verginin dərəcəsi : 8 %
221.1-ci maddə ilə verginin məbləği : 18600*8%=1488 manat
Əgər yuxarıdakı misalda vergi ödəyicisinə tətbiq edilən vergi dərəcəsi 2 % olsa idi, o zaman satışdankənar gəlirlər 2 % -lə vergiyə cəlb olunacaqdı.
Başqa bir məqam hədiyyələrlə bağlıdır. Ola bilər ki, hər hansı müəssisə başqa bir müəssisəyə hədiyyə formasında mal verib. Hesab edək ki, onların hər ikisi sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləridirlər. Həmin müəssisələrin vergi öhdəliyini müəyyən edək.
Bu nümunədə hədiyyə edən müəssisə həmin malların bazar qiyməti ilə dəyərini vergi dərəcəsinə vurmaqla vergiyə cəlb etməlidir. Hədiyyəni qəbul edən tərəf isə onu satışdankənar gəlirləri kimi dəyərləndirib, eyni ilə bazar qiyməti ilə vergiyə cəlb etməlidir.
Burada haqlı olaraq maraqlı bir sual yaranır: “Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi vergini hasilatından, yəni daxil olan puldan hesablayırdısa, axı verdiyi hədiyyəyə görə heç vaxt pul daxil olmayacaq, niyə onu vergiyə cəlb edir?”
Məsələ ondadır ki, sadələşdirilmiş verginin vergitutma obyektindən bəhs edən 219.1-ci maddəsi ümumi normadır. Malların hədiyyə şəklində verilməsi xüsusi haldır. Həmin təqdim edilmiş mallar dəyəri ödənilmiş mallar sayılır və dəyərləri bazar qiyməti ilə müəyyən edilir. Bu zaman tətbiq edilən bazar qiyməti VM-nin 14-cü maddəsi ilə tənzimlənir. Onu da qeyd edək ki, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi tərəfindən malların vergi ödəyicisi olan şəxslərə hədiyyə verilməsi əməliyyatı da elektron qaimə faktura ilə rəsmiləşdirilməli olan əməliyyatlara aiddir. Odur ki, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri qeyd olunan hüquqlarını saxlamaq üçün 218.6.1-ci maddədə qeyd edilmiş 30%-lik limiti qoruyub saxlamalıdırlar.
