Sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması

posted in: Xəbər | 0

Sahibkarlıq subyektləri müxtəlif sığorta müqavilələri əsasında, o cümlədən öz işçilərinin xeyrinə müxtəlif sığorta haqları ödəyə bilər. Vergi qanunvericiliyində  sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması necə tənzimlənir, onların gəlirdən çıxılan xərclər kimi qiymətləndirilməsi hansı formada aparılır?

Bu sualları cavablandırmamışdan öncə, gəlin sahə haqqında qısa məlumat verək.

Azərbaycanda sığorta fəaliyyətinin inkişafı

Sığorta fəaliyyəti  bank fəaliyyəti kimi maliyyə xidməti hesab edilir, ölkə iqtisadiyyatının ayrılmaz  hissəsini təşkil edir. Respublikamızda milli sığorta sistemi müstəqilliyin ilk dövründən inkişaf etsə də, hələ XIX əsrin sonlarında mövcud idi. Bu zaman kəsimini Azərbaycanda sənaye dövrünə keçid, neft müəssisələri, gəmiçilik, yükdaşıma müəssisələrinin inkişaf mərhələsi kimi xarakterizə etmək olar.

Respublikamızda sığorta işinin müstəqil inkişafı XX əsrin 90-cı illərinə təsadüf edir. 1995-ci ildən AR-nın Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Sığorta Nəzarəti fəaliyyət göstərirdi, sonradan, 2001-ci ildə onun səlahiyyətləri Maliyyə Nazirliyinə həvalə edildi.

Biznes hesabi

1993-cü ilin yanvarında “Sığorta haqqında” AR-nın Qanununu qəbul edildi, sonrakı illərdə müxtəlif normativ hüquqi sənədlər hazırlanıb tətbiq edildi.

Qanunvericilikdə  özəl sığorta müəssisələrinin fəaliyyət mexanizmi işləndi. Həmin ildə Sığorta Cəmiyyətləri İttifaqı yaradıldı. Aşağıdakılar yaradılan qurumun əsas məqsədlərindən idi:

  • sığorta qurumlarının maraqların qorunmasını;
  • sığorta bazarının inkişafına kömək;
  • bazar iştirakçılarının qarşılıqlı fəaliyyətlərinə şərait yaratmaq;
  • dövlət, beynəlxalq və başqa qurumlarla əlaqələrin inkişafı və sair.

Respublika ərazisində təkrar sığortanın həyata keçirilməsi,  Avropa İqtisadi İttifaqına inteqrasiyası sığorta qanunvericiliyinin yenilənməsini  tələb edirdi. 2001-ci ildə müasir tələblərə cavab verən yeni qanun qəbul olundu.

Qanunvericilikdə aparılan islahatlar, icbari sığorta sektorunda yeni mexanizmlər sığorta bazarının genişlənməsinə səbəb oldu. Sığorta bazarının həyat və qeyri-həyat siniflərinə bölündü, sığorta xidmətlərini  növ tərkibi müəyyən edildi.

Sığortanın növləri: şəxsi sığorta, əmlak sığortası, sahibkarlıq (kommersiya) risklərinin sığortası

2011-ci ildən başlayaraq sığorta bazarının liberallaşması istiqamətində bir sıra işlər görüldü, qanunvericilik aktları qəbul edildi. Bu işlər indi də davam etdirilir.

Sığortası haqlarının gəlir kimi tanınması

Həyat sığortası proqramları müəyyən müddətdə maliyyə ehtiyatı yaratmağa, həyat və sağlamlıqla bağlı gözlənilməz hadisələr zamanı sığorta müdafiəsini təmin etməyə imkan verir. Maliyyə ehtiyatları sığorta müqaviləsində müəyyən edilmiş, sığortalı fiziki şəxsin yaxud onun xeyrinə başqasının ödədiyi sığorta haqlarından formalaşır.

Sığorta hadisəsi baş verdikdə sığortalıya sığorta ödənişi edilir. Sığorta haqları ilə sığorta ödənişi arasındakı fərq fiziki şəxsin qeyri-sahibkarlıqdan gəliri sayılır.

Həyatın yığım sığortası müqaviləsi qüvvəyə mindikdən 3 il keçdikdən sonra ödənilən sığorta ödənişləri üzrə istənilən məbləğ gəlir vergisindən azaddır. Bu xarakterli azadolmaların geniş spektri VM-in 102.1.8-ci maddəsində şərh olunub.

Qeyd etdiyimiz kimi, fiziki şəxsin xeyrinə sığorta ödəmələrin bir başqası, məsələn işəgötürən hüquqi yaxud fiziki şəxs də edə  bilər.

Müəssisələrin aldığı sığorta ödənişi (bu zaman həmin sığorta hadisəsi ilə bağlı zərər kimi qeydə alınmış məbləğlər istisna edilir) mənfəət vergisinə cəlb edilmir (VM 106.1.6).

Sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması

VM-in 116-cı maddəsi sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması qaydalarına həsr olunub. Maddədə sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması bir-neçə hal üçün nəzərdə tutulub.

1. Sığortalı və təkrarsığortalı tərəfindən ödənilən sığorta haqları, bu zaman aşağıdakılar istisnadır:

  • işçilərin xeyrinə əmlak zərərdən sığortalandıqda;
  • xarici sığortaçı ilə bağlanan həyat sığortası müqavilələrinə görə sığorta haqları.

Burada təkrar sığortalı dedikdə sığortaladığı təkrarsığorta müqaviləsi üzrə təkrarsığorta etdirən (təkrarsığortaya ötürən) sığorta şirkəti başa düşülür. Bunu etməkdə bir məhdudiyyət yoxdur.

Nümunə 1: Müəssisə öz işçisinin xeyrinə əmlakını 25000 manata sığorta edərək, hər ay sığorta şirkətinə 300 manat sığorta haqqı ödəyir. Ödənilən sığorta haqqı müəssisənin gəlirdən çıxılan xərci kimi qiymətləndirilə bilməz.

Nümunə 2: Müəssisə öz əmlakını 65000 manata sığortalayıb. Sığorta müqaviləsinə əsasən sığorta şirkətinə 2700 manat sığorta haqqı ödəmişdir. Bu halda müəssisə ödədiyi məbləği gəlirindən çıxmaq hüququna malikdir.

2. Həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası müqavilələri üzrə vergiyə cəlb edilən gəlirlərin 50 %-dən çox olmayan hissədən hesablanaraq ödənilən sığorta haqları vergitutma məqsədi üçün işəgötürən tərəfindən fiziki şəxsin muzdlu işlə bağlı gəlirindən çıxılır, bir şərtlə ki:

  • həmin fiziki şəxsin müvafiq sığorta müqavilələri AR sığortaçıları ilə bağlansın;
  • müqaviləlilərin müddəti 3 ildən az olmasın;
  • sığorta ödənişinin sığorta müqaviləsi qüvvəyə mindikdən 3 il keçdikdən sonra verilməsi nəzərdə tutulsun.

İşəgötürən tərəfindən fiziki şəxsin muzdlu işlə əlaqədar alınan gəlirindən çıxılan həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası üzrə ödədiyi sığorta haqları yalnız bank vasitəsilə sığortaçının bank hesabına ödənildikdə çıxılır.

 

Nümunə 3: Şirkət əmlakı zərərdən işçilərin xeyrinə 1850 manat dəyərində sığortalayıb. Həmçinin, nadir memarlıq abidəsinə 2300 manat təmir xərci çəkib. Bu abidənin əvvəlki ilin sonuna dəyəri 18000 manat olub. Şirkətin istismara verilməmiş anbardakı əsas vəsaitlərinin dəyəri 10600 manatdır. Şirkətin təqvim ilində 80000 manat ümumi gəliri, təmir xərcləri və amortizasiya ayırmaları nəzərə alınmadan gəlirdən çıxılan xərcləri 27500 manatdırsa, vergiyə cəlb edilən mənfəətini hesablayaq.

Əmlakı zərərdən işçilərin xeyrinə sığortalanma gəlirdən çıxılmır. Memarlıq abidəsinə və istismara verilməyən anbardakı əsas vəsaitlərə amortizasiya hesablanmır, çəkilən təmir xərcləri gəlirdən çıxılmır. Bu halda hüquqi şəxsin vergiyə cəlb edilən mənfəəti

80000 – 27500 = 52500 manat olacaq.

Sığorta müqaviləsinin xitamı vaxtından öncə olarsa (yuxarıda qeyd etdiyimiz hallar nəzərə alınmaqla bağlanan müqavilələrdə), ödənilən sığorta haqlarından ödəmə mənbəyində sığortaçı tərəfindən vergi tutulur. İşəgötürənin ödədiyi sığorta haqları muzdlu işlə bağlı alınan gəlirlərə əlavə olunur.

Nümunə 4: Fiziki şəxs sığorta təşkilatı ilə 3 il müddətinə həyatın yığım sığortası bağlamışdır. Ümumilikdə 10500 manatlıq sığorta haqqı ödəmişdir. Sığorta müqaviləsinə vaxtından əvvəl xitam verilmiş və müqaviləyə əsasən şəxsə 13.000 manat sığorta ödənişi edilib. Əldə edilən gəlirdən ödəmə mənbəyində vergi tutulacaq:

(13000 – 10500) * 10% = 250 manat.

İşəgötürənin ödədiyi icbari sığorta, könüllü tibbi sığorta haqları işçinin muzdlu iş ilə bağlı qazandığı gəlir hesab edilsə də, onlardan gəlir vergisi tutulmur (VM, maddə 102.1.8).

Konsalidə edilmiş maliyyə hesabatları