Torpaq vergisi üzrə vergi ödəyiciləri və vergitutma obyektləri Azərbaycan Respublukasının Vergi Məcəlləsinin 204 və 205-ci maddələrində təyin edilib. Onlar, digər vergitutma elementləri ilə birgə, torpaq vergisinin müəyyən olunması üçün zəruri şərtdir. Bu verginin ödəyiciləri haqqında bizim məqalədə oxumaq olar. İndi isə gəlin torpaq vergisinin vergitutma obyektləri və onların xarakterik xüsusiyyətlərini birlikdə araşdıraq.
Azərbaycan qanunvericiliyində torpaq vergisi
Torpaq vergisi respublika ərazisindəki torpaq sahələrinin mülkiyyətçiləri yaxud istifadəçiləri olan müəssisələrdən və fiziki şəxslərdən tutulur. Həmin sahələr torpaq vergisinin vergitutma obyekti hesab olunur. Onun əsas xüsusiyyətləri AR Vergi Məcəlləsinin XIV fəslində şərh olunub. Qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilməklə ödəyicilərinin bir qismi vergini dövlət büdcəsinə, digər qismi isə yerli büdcəyə ödəyir.
Torpaq vergisinin ödəyiciləri və vergitutma obyektləri arasındakı asılılıq, habelə hesablamalar və ödənişlərin aparılması mexanizmi burda verilib. Yerli büdcəyə verginin tutluma qaydalıları müvafiq sənədlə nizamlanır.
Vergilərin ödənilməsi, vergidən yayınma halallarını aradan qaldırmaq məqsədilə torpaq vergisi ödəyicilərinə maliyyə sanksiyaları və cərimələr tətbiq edilə bilər. Bu zaman Azərbaycan Respublikasının aşağıdakı qanunvericilik aktlarının müddəalarından istifadə olunur:
- AR Vergi Məcəlləsi;
- AR İnzibati Xətalar Məcəlləsi;
- AR Cinayət Məcəlləsi;
- digərləri.
Torpaq vergisinin vergitutma obyektləri
Torpaq vergisinin vergitutma obyekti müəssisələrin, fiziki şəxslərin respublika ərazisində mülkiyyətində yaxud istifadəsində olan torpaq sahələridir. Belə sahələrinin tərkibində aşağıdakıları xüsusi olaraq fərqləndirə bilərik:
- kənd təsərrüfatı işləri (heyvandarlıq, bağçılıq, quşçuluq, əkinçilik, bostançılıq və s.) həyata keçirilən torpaqlar;
- fərdi tikililərin (mənzil, bağ evi, qaraj və sair) altında olanlar;
- iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif sahələrində (sənaye, rabitə, nəqliyyat, tikinti, energetika, digərləri) istifadə edilənlər;
- sağlamlıq və istirahət təyinatlı torpaqlar (dövlət mülkiyyətində olanlar istisnadır);
- dövlət, meşə və su fondu torpaqlarının istehsal fəaliyyətində istifadə olunan hissəsi;
- Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan sektorunda istehsal fəaliyyətinə cəlb olunmuş torpaqlar.
Torpaq sahələrinı mülkiyyət hüququ Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestrindən verilmiş çıxarışla (kupça) təsdiq olunur. İstər kupçaya, istərsə də icarə yaxud digər əsasla istifadəyə dair sənədə malik bütün şəxslər uçota durmaq üçün müraciət etməlidir. Həm hüquqi, həm də fiziki şəxslər üçün uçota alınmaq üçün müəyyən edilmiş müddət 1 aydır.
Vergitutma obyektlərinin müəyyən edilməsinə nümunələr
Vergi qanunvericiliyinə görə qeyri-rezident şəxslər də torpaq vergisi ödəyicisidir, yəni o, yeganə tədiyyə növüdür ki, ödəniş üçün istisna mövcud deyildir.
Amma qeyri-rezidentlərin yaxud rezidentlərdən Azərbaycan Respublikasından kənarda sahib olduqları torpaqlara görə vergi alınması qanunla müəyyən edilməyib.
Nümunə 1: “A” MMC-nin Azərbaycan Respublikasının ərazisində mülkiyyətində 5000 kv.m., Gürcüstan Respublikasında isə 2000 kv.m. torpaq sahəsi var. “A” MMC yalnız Azərbaycan Respublikasının ərazisindəki 5000 kv.m-lik sahə üzrə vergi ödəyicisi hesab olunur, yəni bu sahə torpaq vergisinin vergitutma obyekti sayılır.
Torpaq vergisi dərəcəsi, onun tətbiqi ilə biz burada daha ətraflı məlumat vermişik. Qısaca qeyd edək ki, tətbiq edilən dərəcələr torpağın təyinatından, habelə keyfiyyətindən asılıdır. Məsələn, kənd təsərrüfatlı təyinatlı torpağın istifadəçilərinin, belə torpaqlardan üzrlü səbəb olmadan təyinatına uyğun istifadə etməməsi, vergi dərəcəsinin, habelə vergi yükünü artımı ilə nəticələnir.
Vətəndaşlara məxsus bağ sahələri, yaşayış fonduna aid torpaqlar, həyətyanı sahələr üzrə məbləğlər vergi ödəyiciləri tərəfindən tədiyyə bildirişi əsasında bələdiyyələrə ödənir.
Nümunə 2: Əhməd dayı Binəqədi rayonu Mehdiabad qəsəbəsində 5 sot həyətyanı sahəyə, eləcə də Novxanı qəsəbəsində 6 sot bağ sahəsinə malikdir. Hər iki sahə torpaq vergisinin vergitutma obyektləri hesab edilir. Hər bir hal üçün ayrılıqda vergi ödənilməlidir.
Dövlət və bələdiyyə mülkiyyətindəki torpaq sahələrinə görə vergi hesablanmır. Amma belə sahələr başqa şəxslərə istifadəyə verilərsə, torpaq vergisinin vergitutma obyekti yaranır. Belə hallarda vergini onu istifadəyə götürən şəxslər ödəyir. Xüsusi mülkiyyətdəki torpaq sahələrinə görə torpaq vergisi onun mülkiyyətçisi tərəfindən ödənildiyi üçün, belə sahələr digər şəxslərə istifadəyə verilərkən, onu istifadəyə götürən şəxslər, həmin torpağa görə torpaq vergisinin ödəyiciləri hesab olunmur. Beləliklə biz, torpaq vergisi üzrə vergitutma obyekti, torpaq vergisinin ödəyiciləri və vergitutma obyektləri arasında qarşılıqlı münasibətlərə qısa da olsa nəzər saldıq. Bu vergi növü haqqında daha çox məlumatı saytımızın “Torpaq vergisi” bölümündən ala bilərsiniz.
