175 saylı “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları” hesabı üzrə uçot

Tikinti sektorunda debitor borclar

Tikinti müqavilələri üzrə debitor borcların uçotu və təhlili təsərrüfat subyektlərində uçot sisteminin formalaşdırılmasında mühüm istiqamətlərdən biridir.

Debitor borcları dedikdə, alıcı və sifarişçilərin, təchizatçı və podratçıların müəssisəyə borcları, habelə işçilər, büdcə, büdcədənkənar fondlar və digər borclular başa düşülür. Debitorlar şirkət qarşısında belə borc öhdəlikləri olan şəxslərdir.

Tikinti sektorunda debitor borclarının uçotu ilk növbədə, onun təsnifatı əsasında belə borcların strukturunu təhlilindən başlayır.

Ödəmə müddətinə görə debitor borclar qısamüddətli və uzunmüddətli debitor borc kimi təsnif edilir. Uzunmüddətli debitor borclar Hesablar Planının 17-ci maddəsinə  uyğun olaraq uçota alınır. Sahibkarlıq fəaliyyəti həyata keçirən şəxslər bu fəaliyyət çərçivəsində malları təqdim edən, iş, xidmətləri göstərən zaman elə olur ki, ödənişi həmin an ala bilmirlər. Qarşı tərəflə ödənişin növbəti dövrlərdə həyata keçirilməsilə bağlı razılaşma edilir. Yəni, bazar iqtisadiyyatı şəraitində rəqabətli mühitdə davam etmək, öz yerini tutmaq üçün mal (iş, xidmət) təqdim edən şəxslər ödənişlə bağlı məsələlərdə qarşı tərəfin tələblərini nəzərə almalı olurlar. Beləliklə, həmin təqdim olunan malların (iş, xidmət) ödənişi bir müddət sonra alınır. Debitor borcları dedikdə vergi ödəyicilərinin təqdim etdikləri mallara (iş, xidmət) görə digər şəxslərin ödəməli olduqları borc məbləğləri nəzərdə tutulur. Onların tanınması zamanı tətbiq edilə biləcək beynəlxalq uçot standartları aşağıdakı kimidir:

• 9 nömrəli “Maliyyə alətləri” MHBS (IFRS 9);
• 15 nömrəli “Müştərilərlə müqavilələrdən gəlir” MHBS (IFRS 15).

Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları

Sifarişçilərin tikinti müqavilələri üzrə razılaşdırılmış ödəmə müddəti 12 aydan artıq olan debitor borclar AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”na uyğun olaraq 175 saylı “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları” adlı aktiv hesabda uçota alınır. Bu hesab üzrə mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar tikinti müqavilələri üzrə sifarişçi tərəfindən ödənilməli olan uzunmüddətli debitor borcların hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Uçot məbləğləri 175 saylı hesabın  debetinə, 601 №li, 611 №li  hesabların kreditinə yazılır.

Qaydaların 18.1-ci maddəsinə görə uzunmüddətli debitor borcları 175 saylı hesabla yanaşı aşağıdakı hesablarda təyinatı üzrə uçota alınır:

• 171 saylı – “Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları”;
• 172 saylı – “Törəmə (asılı) müəssisələrin uzunmüddətli debitor borcları”;
• 173 saylı – “Əsas idarəetmə heyətinin uzunmüddətli debitor borcları”;
• 174 saylı – “İcarə üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;
• 175 saylı – “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;
• 176 saylı – “Faizlər üzrə uzunmüddətli debitor borcları”;
• 177 saylı – “Digər uzunmüddətli debitor borcları”.

Aşağıda tikinti müqavilələri üzrə məsrəflərlə bağlı müxabirləşmə nümunələri verilib.

Tikinti işləri həyata keçirilib təqdim olunduqda müxabirləşmələr

Nümunə:  “A” MMC aldığı sifarişə əsasən “B” MMC üçün istehsal binasını 2 il ərzində inşa edib təhvil verməlidir. Ümumi qiymət 580000 manat razılaşdırılaraq müqavilə bağlanmışdır. Müqaviləyə əsasən hər il binanın hazır olan hissələri qarşı tərəfə təhvil verilməlidir. Binanın hissələri təqdim edildikcə gəlir kimi tanınır.

Binanın smeta dəyəri aşağıdakı kimidir:

Materiallar – 130000 ₼

Həmin sahədə çalışan işçilərin əməkhaqqısı – 55000 ₼

Əməkhaqqıdan edilən tutulmalar – 10065 ₼

Tikintidə istifadə olunmuş avadanlıqların amortizasiya xərcləri – 10000 ₼

Digər xərclər – 44935 ₼

Cəmi: 250000 ₼

Birinci ildə əldə edilən gəlir 55000 AZN olmuşdur:

İkinci ildə əldə edilən gəlir 42000 AZN olmuşdur: