Uzunmüddətli debitor borclar üzrə uçot
Uzunmüddətli debitor borclar üzrə müxabirləşmələr AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” ilə tənzimlənir.
Qaydaların 18.1-ci maddəsinə əsasən uzunmüddətli debitor borclar üçün aşağıdakı hesabları əhatə edir:
171 saylı “Alıcıların və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları” hesabı üzrə uçot qaydaları haqqında eyni adlı məqalədən tanış olmaq olar.
Aşağıda alıcı, sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları ilə bağlı nümunələr verilib.
Mal satışı zamanı uzunmüddətli debitor borcları
Nümunə 1: “A” MMC ofis avadanlıqlarının satışı fəaliyyətini göstərir. ƏDV ödəyicisi qeydiyyata alınan cəmiyyət anbarındakı 65000 manatlıq malları 84000 manata satmışdır. Müqaviləyə əsasən həmin mallara görə olan ödəniş mallar təqdim edildikdən 2 il sonra ediləcəkdir.
Malların ödənişi qəbul edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan malların maya dəyəri nəzərə alındıqda | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 205 – Mallar | 65000.00 |
| 2 | Satışın həyata keçirilməsi nəticəsində debitor borcları formalaşdıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 601 – Satış | 84000.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 15120.00 |
2 ildən sonra ödəniş qəbul edildikdə uzunmüddətli debitor borcları silindikdə:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əsas məbləğ bank hesabına daxil olduqda | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 84000.00 |
| 2 | ƏDV məbləği ƏDV Depozit hesabına daxil olduqda | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 15120.00 |
| 3 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 15120.00 |
Uzunmüddətli debitor borcları qısamüddətli debitor borclara aid edildikdə
Nümunə 2: “A” MMC ofis avadanlıqlarının satışı fəaliyyətini göstərir. ƏDV ödəyicisi olan cəmiyyət anbarındakı 13000 manatlıq malları 2022-ci ilin may ayında “B” MMC-ə 16000 manata satmışdır. Tərəflər arasında olan razılaşmaya əsasən “B” MMC ödənişi hissə-hissə olmaqla 2023-cü ilin dekabr ayına qədər ödəmək imkanına malikdir.
Nümunədən göründüyü kimi nəzərdə tutulan ödəmə müddəti hesabat tarixindən sonrakı 12 aylıq dövrdən artıqdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan malların maya dəyəri nəzərə alındıqda | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 205 – Mallar | 13000.00 |
| 2 | Satışın həyata keçirilməsi nəticəsində debitor borcları formalaşdıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 601 – Satış | 16000.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 2880.00 |
“B” MMC iyun ayında malların 1500 manatlıq hissəsinin ödənişini həyata keçirmişdir. Belə olduğu təqdirdə 1500 manatlıq uzunmüddətli debitor borcları qısamüddətli debitor borclar olaraq uçota alınacaq, silinəcəkdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Uzunmüddətli debitor borclar qısamüddətli debitor borcları kimi nəzərə alındıqda (Əsas məbləğ) | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 1500.00 |
| 2 | Uzunmüddətli debitor borclar qısamüddətli debitor borcları kimi nəzərə alındıqda (ƏDV məbləği) | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 270.00 |
| 3 | Satılmış malların əsas məbləği bank hesabına daxil olduqda | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 1500.00 |
| 4 | Satılmış malların ƏDV məbləği ƏDV Depozit hesabına daxil olduqda | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 270.00 |
| 5 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 270.00 |
| 6 | Hesabat dövrü üzrə yaranmış vergi öhdəliyi büdcəyə ödənildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 270.00 |
Məzənnə fərqi yarandıqda uzunmüddətli debitor borcları
Nümunə 3: “A” MMC daha çox gəlir əldə etmək, əlaqələri genişləndirmək məqsədilə mallarını ixrac edir, yəni ölkə hüdudlarından kənarda da mal satışını həyata keçirir. Malları alan ölkə Rusiya olduğundan malların satış qiyməti dollarla təyin olunmuşdur. Maya dəyəri 48000 manat hesablanmış mallar 42000 dollara satılmışdır. Satış tarixinə 1$ = 1.70₼ manat olaraq dəyərləndirilmişdir. Ona görə də malların satış qiyməti 71400 manat olmuşdur. Malların pulu 18 ay sonra alınmışdır.
Qeyd: Malların ödənişinin həyata keçirildiyi gün valyuta məzənnəsinə əsasən gələn pulların miqdarında artma yaxud azalma halları müşahidə oluna bilər.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan malların maya dəyəri nəzərə alındıqda | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 205 – Mallar | 48000.00 |
| 2 | Satışın həyata keçirilməsi nəticəsində debitor borcları formalaşdıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 601 – Satış | 71400.00 |
1-ci hal üzrə görürük ki, dolların məzənnəsi qalxıb. Bu o deməkdir ki, müəssisə mal satışı anına olan məbləğlə ödəniş anına olan məbləğ arasındakı fərq qədər gəlir əldə edib.
Müsbət məzənnə fərqi → 72240 – 71400 = 840
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Məzənnə fərqindən gəlir nəzərə alındıqda | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 840.00 |
| 2 | Satılmış malların əsas məbləği bank hesabına daxil olduqda | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 72240.00 |
2-ci hal üzrə görürük ki, dolların məzənnəsi aşağı düşüb. Bu o deməkdir ki, müəssisə mal satışı anına olan məbləğlə ödəniş anına olan məbləğ arasındakı fərq qədər zərər əldə edib.
Mənfi məzənnə fərqi → 71400 – 70140 = 1260
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılmış malların əsas məbləği bank hesabına daxil olduqda | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 70140.00 |
| 2 | Məzənnə fərqindən zərər nəzərə alındıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 171 – Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları | 1260.00 |
