Almaniya vergi sistemi, formalaşması (I hissə)

Oxunma sayı: 145

Almaniyanın vergi sistemi, formalaşması və inkişafı (I hissə)

Almaniya Federativ Respublikası bir dövlət kimi siyasi və iqtisadi quruluşun müxtəlif mərhələlərini keçmiş, dəfələrlə dünya müharibələrinin yaratdığı dağıntılardan qalxmış, iqtisadi cəhətdən güclü, sosial yönümlü dövlətə çevrilmişdir.

1871-ci ildə Alman imperiyasının yaranması zamanı bütün əsas birbaşa vergilərin müəyyən edilməsi ona daxil olan dövlətlərin (indiki torpaqların) ixtiyarında idi. İmperiyaya yalnız gömrük rüsumları və əmtəələrə: tütün, pivə, araq, şəkər, duz üçün ümumimperiya vergiləri təyin etmək hüququ verildi. Gömrük rüsumları və aksiz rüsumları toplamaq hüququnun möhkəmləndirilməsi vahid iqtisadi məkanın yaranmasına zəmin yaratdı. Ancaq, təbii ki, bu ümumi xərcləri maliyyələşdirmək üçün kifayət deyildi. Vəsait mənbəyi, poçt və teleqraf şöbələrindən və seçki vergisi xüsusiyyətinə malik olan ayrı-ayrı torpaqların adambaşına paylarından daxil olan gəlir idi. Fövqəladə ehtiyacları ödəmək üçün istiqrazlara müraciət etmək imkanı nəzərdə tutulmuşdu.

Ayrı-ayrı dövlətlərin müntəzəm üzvlük haqları imperiyanı onlardan ciddi asılı vəziyyətə gətirib çıxarmışdı. Elə, alman vergi sistemi inkişafını bu müəyyənləşdirdi. Ötən əsrin doxsanıncı illərində qiymətli kağızlara, veksellərə, oyun kartlarına gerb yığımları, 1906 – cı ildə mirasdan vergi, 1913 – cü ildə əmlak vergisi və eyni zamanda əmlak artımı vergisi tətbiq edilmişdir. 1916-cı ildən Almaniya artıq birbaşa vergitutma imkanlarından fəal istifadə edib. 1918-ci ilin iyul ayında Almaniya ilk növbədə 0.5% dərəcəsi ilə dövriyyə vergisini tətbiq etdi. O, əlavə edilmiş və ya yeni yaradılan əmlakın altmışıncı illərdə baş vermiş vergiyə keçməsinə qədər mövcud idi.

1919-cu ilin dekabr ayında maliyyə naziri Erzberger tərəfindən hazırlanan imperiya vergi qaydalarının təsdiqi ilə ən böyük vergi islahatı başladı. Onun əsas əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, torpaqların maliyyə suverenliyi ləğv edildi. Dövlət vergi tutulması və onların idarə edilməsi üçün müstəsna hüquq əldə etdi. Dövriyyə vergisi artırıldı, zinət əşyalarına vergi tətbiq olundu, böyük sərvət sahibləri əlavə vergi ödədilər. Gəlir vergisi haqqında qüvvədə torpaq vergisi ilə bağlı 26 qanun differensiallaşdırılmış şkala və maksimum vergitutma dərəcəsi olan olan 60%-lik imperiya gəlir vergisi ilə əvəz edilmişdi. Bu və digər tədbirlər dövlətin sosial ehtiyaclara olan xərclərini beş dəfə artırmağa imkan vermişdir.

Birinci Dünya müharibəsinin iqtisadi və sosial nəticələri nəticəsində yaranmış böyük maliyyə çətinlikləri vergitutma sahəsində mərkəzləşmənin güclənməsinə gətirib çıxardı. Nəticədə, Veymar Respublikasında vergilərin sonrakı paylanmasından asılı olmayaraq, bütün növlərinə nəzarət edən vahid maliyyə idarəetməsi yaradılmışdır. Bu maliyyə idarəsi 1945-ci ilin may ayına qədər fəaliyyət göstərmişdir.

Müharibədən sonrakı Almaniyada dövlət vəzifələrinin federasiya ilə onun tərkibinə daxil olan torpaqlar arasında bölüşdürülməsi qanunvericiliklə təsdiq olunmuşdu. Eyni zamanda, federasiyalar və torpaqlar öz funksiyalarını yerinə yetirərkən yaranan xərcləri ayrı-ayrılıqda daşımalı idilər; öz büdcə quruluşu məsələlərində isə federasiyalar və torpaqlar müstəqil idilər. Federal dövlət və torpaqlarla yanaşı, yerli büdcələrə malik olan icmalar da müəyyən ictimai-sosial funksiyaların daşıyıcıları sayılırdılar.

Vergi qanunvericiliyində əsas vəzifələr federasiyalara məxsus idi. Eyni zamanda, Almaniyanın vergi sisteminin idarə edilməsinin bütün üç səviyyəsinin maliyyələşdirilməsini təmin etmək üçün ən böyük qaynaqlar bir anda üç və ya iki büdcəni təşkil edən bir şəkildə qurulmuşdu.

Belə ki, fiziki şəxslərdən gəlir vergisi aşağıdakı kimi bölüşdürülürdü: daxilolmaların 42.5% – i federal büdcəyə, 42.5% – i müvafiq torpağın büdcəsinə və 15% – i yerli büdcəyə göndərilirdi. Korporasiyalar üzrə vergi federal və torpaq büdcələri arasında 50%/50% nisbətində bölünürdü. Sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə vergi yerli idarəetmə orqanları tərəfindən tutulurdu. Lakin bunun yarısı onlara qalırdı, ikinci yarısı isə federal və torpaq büdcələrinə köçürülürdü. Əlavə dəyər vergisi də üç büdcəyə bölünürdü. Bu vergi bölgüsünün nisbəti ən müxtəlif ola bilərdi və vaxt keçdikcə dəyişirdi. Çünki bu, tənzimləyici gəlir mənbəyi kimi xidmət edirdi.