Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (24-cü hissə)
Fransız uçotunda iqtisadi xəttin davamçısı R. Delaport idi və o, zaman və məkanda dəyərlərin hərəkətini uçot predmeti hesab edirdi. O, üç növ dəyər obyektini fərqləndirirdi: mülkiyyət, məcburi olanlar və final, bu bölmə hesabların təsnifatını müəyyən edirdi. Onun nəzəriyyəsində başlıca olan mühasibat uçotunun idarəetmə funksiyaları kompleksi kimi şərh edilməsi idi, əgər XIX əsrdə Leote və Gilbo onlardan üçünü qeyd edirdilərsə, Delaport on bir funksiyanı qeyd edirdi:
1) statistik; 2) iqtisadi; 3) maliyyə; 4) hüquq; 5) büdcə; 6) idarəetmə; 7) nəzarətedici; 8) tarixi; 9) qeydiyyat; 10) siqnal; 11) müqayisəli.
J. Flammink isə əsasən uçot tarixçisi kimi tanınır. O, mühasibat uçotunu müəssisənin iqtisadiyyatı ilə birləşməsinə və Gomberq ruhunda ekonomologiyanın ortaya çıxmasına, uçotun təkamülü kimi baxırdı.
J. Furastye hesab edirdi ki, mühasibat uçotu müəssisənin idarə olunması vasitəsidir. Bu, həm elmdir, həm də pul vahidlərində ifadə edilən və müəyyən əmlak növlərini təmsil edən dəyər hərəkətinin qeydiyyatı məqsədi daşıyan texnikadır. Furastye mühasibat uçotu və nəzarətin eyni olmadığını iddia edirdi: birincisi qeydiyyat tələb edir, ikincisi onun düzgünlüyünü və etibarlılığını göstərməlidir.
XX əsrdə fransız məktəbi dəyərin üç növünü fərqləndirən amerikan alimlərinin təsirini hiss edirdilər: texniki, aktiv olanlar və struktur; bundan çıxış edərək, rentabellilik təhlili bu üç amil üzərində qurulmuşdu:
- satış qiymətlərinin müəyyən edilməsi – tarixi maya dəyərini hesablamaqla əldə edilirdi və bunlara cavab verirdi: a) müəyyən qiymət səviyyəsi; b) fəaliyyətin həcmi; c) məhsuldarlıq; ç) mühasib tərəfindən qəbul edilən qaimə xərclərinin bölüşdürülməsi metodu;
- satış növləri üzrə nəticələrin müəyyən edilməsi – yalnız texniki maya dəyərinə aid əmrlərlə nail olunmurdu; məsuliyyət mərkəzləri səviyyəsində xərclərin müəyyən edilməsi əhəmiyyətli hesab edilirdi;
- müəssisənin ticarət siyasətinin daha rentabelli fəaliyyət növləri üzrə istiqamətləndirilməsi – rentabelliyin təhlili qısamüddətə və uzun müddətə bölünərsə, bu məqsəd həyata keçirilə bilər; birincisi, istehsal və satış vasitələrinin strukturunda dəyişiklikləri imtina edirdi, eyni zamanda, bütün maya dəyərinin təhlili effektiv deyildi. Çünki o, bütövlükdə müəssisənin fəaliyyətindən asılı idi;
- əmək məhsuldarlığının artırılması məqsədi ilə müəssisənin daxili fəaliyyətinə nəzarət – mühasibatlıq əməliyyat-texniki uçotunu tamamlayırsa, bu məqsəd yerinə yetirilə bilər. Nəzarət mərkəzlər kontekstində həyata keçirilirdi, mahiyyəti xərclərin miqdarı ilə debetləşdirilmiş və planlaşdırılan qiymətləndirməyə görə silinən dəyərlərə hesablanmış bir əməliyyat hesabının aparılmasına endirildi; faktiki qiymətləndirmənin planlaşdırılanlardan sapması günahkarlar tərəfindən öz əksini tapmışdır;
-
Aktivlərin dəyərinin müəyyən edilməsi, xüsusən də ehtiyatların miqdarının qiymətləndirilməsi ehtiyatların dəyərinin düzgün qiymətləndirilməsidir və bu qiymətləndirmə sabit olmalıdır.
Pozitiv yönümlülüyə riayət edən fransız müəllifləri uçotun təşkili prosedurlarına böyük diqqət yetirirdilər. Dümarşe uçotu orqanizmə bənzədirdi, o, mühasibatlığın müxtəlif bölmələrinin işi və məqsədləri üçün təşkilatlar barədə xüsusi bölmə – hesabdarlığının orqanologiyası elmini daxil etmişdi. Bütün bölmələr vahid bir orqanizm kimi bir-birini tamamlayırdı. Uçotun təşkili Qarnyenin əsərlərində daha geniş işıqlandırılırdı. Qarnye mühasibatlığa daxil olan bütün ilkin sənədlərin nömrələnməsini və onları ayrı – ayrı qovluqlara-borderoya qoymağı nəzərdə tutan borderonun formasını təsvir etmişdi. Hər bir müxabirləşmə üçün ayrı bir qovluq açılırdı, sənədin nömrəsi və məbləği qeyd edilirdi. Ay başa çatdıqda mühasib yekunu hesablayırdı və nəticəni şahmat formasında Əsas kitaba köçürürdü. Beləliklə, bordero hesabdarlıq formasının təkamülünü başa çatdırdı.
TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN
Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN
Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun
Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun
