Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (28-ci hissə)
Alman məktəbində balans nəzəriyyəsinin banisi isveçrəli alim İ.F. Şer olmuşdur. Əvvəlki müəlliflərdən fərqli olaraq Şer uçotun əsasına hesabları deyil, balansı qoyurdu və ifadəni xüsusidən ümumiyə doğru deyil əksinə tərtib edirdi. Balansın əsasında kapital tənliyi dururdu, balansın özü isə kapitalın dövriyyə mərhələlərinin açılması üçün vasitə kimi başa düşülürdü. Mühasibatlıq balans ilə başlayır və onunla bitir. Müasirlərdə uçot və mühasibat prosedurunun bütün nəzəriyyəsinin hesabdan balansa deyil, balansdan hesaba qoyulması böyük təəssürat yaradırdı.
Burada Şer tərəfindən irəli sürülmüş qarışıq hesablar haqqında təlim əhəmiyyətli idi. Qarışıq hesablar dedikdə, o, təsərrüfat əməliyyatlarının nəticələrinin əks olunduğu inventar hesablarını başa düşürdü. Qarışıq hesabların çatışmazlıqlarını etiraf edən Şer onları qaçılmaz hesab edirdi. Buna görə də bütün iqtisadi əməliyyatları mübadilə, nəticə və qarışıqlara bölürdü.
Hesabların mühasibatlıq aparatlarının təşkili və fəaliyyət praktikası ilə əlaqələndirilməsi Şerin böyük xidməti idi. Uçotun və tətbiq edilən hesab planlarının təşkili informasiya axınlarının həm mərkəzdənqaçma, həm də mərkəzə can atma yolları ilə hərəkətini təmin etməli idi. Birinci halda mərkəzləşdirilmiş aparat nəzərdə tutulurdu, ikinci halda isə – mərkəzləşdiriləməmiş aparat. Balansdan irəli gələn hesablar planı iqtisadi idarəetmənin əsasını təşkil edirdi. Şer hesablama məsələlərinə çox diqqət yetirirdi və onu mühasibatın ən mühüm hissəsi kimi nəzərdən keçirirdi. Xərclərin seçilmiş bazaya nisbətdə bölüşdürülməsi son hesablamanın təxmini xarakter verdiyini qəbul edirdi. Lakin hər bir xərc növü üçün xüsusi bir baza seçərək bu yaxınlaşmanın minimuma endirilə biləcəyinə inanırdı.
Şer uçota təhlili daxil edən ilk şəxslərdən biri idi və hesablar üçün dövriyyənin hesablanması da onun xidmətlərindən biri idi. Dövriyyənin hesablanması metodunun təfsiri, xərclərin sabit və dəyişənlərə bölünməsi metodu kimi bu günə qədər də yayılmışdır. Şer hesabdarlıq formalarını inkişaf etdirirdi, o üçhesablı formanı təklif edirdi. Onun mahiyyəti xronoloji qeydiyyat jurnalında üç qrafanın, üç hesabın ayrılmasından ibarət idi: təmiz, qarışıq və kapital. Əgər bu hesablar üzrə balans çıxarılarsa, ilk iki hesabın debet balansının məbləği kapital hesabının kredit balansına bərabərdi. Şerin birjurnallı forması daha maraqlı idi, bu, iqtisadi dövriyyələrin dəyişikliklərlə qalıqların ayrılması ilə sadə bir xronoloji qeydi təmin edirdi. Yəni, hesab balansından hər bir əməliyyatdan sonra zərər və mənfəət çıxarılırdı.
Şerin fikirlərini alimlər tənqid edirdilər, onları ziddiyyətli hesab edirdilər. Lakin balans nəzəriyyəsinin ən böyük çatışmazlığı o idi ki, o hesablaşmalara təsir edən bütün əməliyyatları izah edə bilmirdi və nəticəvi hesablarda əks olunan faktları böyük gərginliklə təsvir edirdi.
Alman məktəbinin böyük nailiyyəti balansın qurulması və şərhi ilə bağlı ideyalardan onun təhlilinə keçid idi. Uçotda üç istiqamət özünü göstərirdi:
1) iqtisadi təhlilin yaradılması (Şer, Ştern, Lyatner və digərləri);
2) hüquqi təhlilin inkişafı mühasibatlıq təftişinin yaranmasına gətirib çıxardı (Beygel, Remer, Porsiq və b.);
3) səhmdarlar arasında balans barədə biliklər populyarlaşırdı (Rozius, Guber, Şenvadt və b.).
TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN
Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN
Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun
Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun
