Mühasib uçotu biznesdirmi?
Əgər siz böyük və ya kiçik mühasibatlıq firmasından danışmırsınızsa, mühasibat uçotu biznes deyil. Mühasibat uçotu tarixdə ən qədim peşələrdən biridir, çünki o, Mesopotamiyadan gələn, özlüyündə ticarət qeydləri olan ən qədim, məlum yazılı sənədlərdən qaynaqlanır.
Sistem biznes və maliyyə əməliyyatlarını qeyd etmək və ümumiləşdirmək, sonra isə nəticələri təhlil etmək, yoxlamaq və nəticələr barədə hesabat hazırlamaq üçün nəzərdə tutulub. Buraya ticarət əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi, eləcə də kiçik və ya böyük, istənilən biznesin faktiki olaraq bütün aspektlərinin sənədləşdirilməsi daxildir.
Başqa sözlə desək, mühasibat uçotu biznesin qan damarıdır. Bütün növ müəssisələr bu işi yerinə yetirmək üçün qeyd olunan əsas məlumatlara malikdirlər. Mühasibat uçotu, hər hansı bir maraqlı tərəfin biznes və ya təşkilatın maliyyə vəziyyətini, eləcə də aktivlərin, öhdəliklərin və pul vəsaitlərinin hərəkətinin qiymətləndirilməsi metodudur və ya gələcək müəssisənin bütün mövcud və gələcək investorlar üçün hesabat vermək üsuludur.
Şirkətin daxili maraqlı tərəfləri kimlərdir?
Tərifə görə, şirkətin daxili maraqlı tərəfləri təşkilatın bir hissəsi olan şəxslər və tərəflərdir. Şirkətin daxili maraqlı tərəflərinə aşağıdakılar daxildir:
- Əməkdaşlar: bu, şirkətlərdə ödəniş üçün işləyən insanlar qrupudur.
- Sahibləri: bu, şirkətin sahibi olan şəxs və ya insanlar qrupudur; onlara tərəfdaşlar, səhmdarlar və s. daxildir.
- Direktorlar şurası: bu qrup şirkəti idarə edir; bir qayda olaraq, idarə heyəti illik ümumi yığıncaqda cəmiyyətin üzvləri tərəfindən seçilir.
- Menecerlər: bu əməkdaşlar bütöv şöbələri idarə edirlər.
- İnvestorlar: bu qrup öz pullarını şirkətə yatırır.
İdarəetmə uçotunun rolu nədir?
İdarəetmə uçotu kimi də tanınan müasir biznesdə idarəetmə uçotunun roluna müəssisələr daxilində menecerlərə mühasibat uçotu məlumatlarının verilməsi və bu menecerlərə idarəetmə, qərar qəbul etmək və nəzarət funksiyalarını yerinə yetirmək imkanı vermək daxildir.
O, biznesdə çəkilən xərcləri qeyd etməyi hədəfləyən məsrəf uçotundan və qərar qəbul edənlər və səhmdarlar, təchizatçılar, kreditorlar və banklar, dövlət qurumları və müştərilər kimi daxili və xarici maraqlı tərəflər üçün maliyyə hesabatlarının hazırlanması ilə məşğul olan maliyyə uçotundan fərqlənir.
Bundan əlavə, müasir biznesdə idarəetmə uçotunun roluna strateji idarəetməni, səmərəliliyin və risklərin idarə edilməsini dəstəkləyən məlumatların verilməsi də daxildir, məhz bunlar:
- Strateji idarəetmə: idarəetmə uçotu üzrə mühasib təşkilatların strateji tərəfdaşıdır.
- Səmərəliliyin idarə olunması: idarəetmə uçotu üzrə mühasib təşkilatların biznes-qərarlarının qəbul olunması və onların idarə olunmasının səmərəliliyi praktikasının işlənib hazırlanmasında tərəfdaşdır.
- Risklərin idarə olunması: idarəetmə uçotu üzrə mühasib biznes məqsədlərinə nail olmaq üçün risklərin müəyyən edilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi və hesabatlarının çərçivə və metodlarına öz töhfəsini verir.
İdarəetmə uçotu təşkilatların dəyərini necə yüksəldir?
İndiana Universitetinin Kelli biznes Məktəbinin professoru Con Hassellin sölərinə görə, idarəetmə uçotu təşkilatın dəyərini bunların hesabına yüksəldir:
- Menecerləri məhsul xərcləri, büdcələr və pul vəsaitlərinin hərəkəti kimi məlumatlarla təmin etmək. Menecerlərə verilən informasiyaya strateji planlaşdırma və qərar qəbul etməkdə kömək edən maliyyə və qeyri-maliyyə məlumatları daxildir.
- Büdcə planları ilə faktiki fəaliyyətin təhlili və müqayisəsi, o cümlədən uğur və ya problemli sahələrin müəyyənləşdirilməsinə diqqətin yönəldilməsi daxil olmaqla istiqamət və nəzarətdə köməklik.
- Planları çatdırmaqla menecerləri təşkilati məqsədlərə nail olmaq üçün motivasiya etmək, plana nə dərəcədə nail olunduğunun ölçülməsini təmin etmək və planlardan sapmalara dair izahat vermək.
- Səmərəliliyin ölçülməsi maliyyə uçotunda olduğu kimi yalnız bütün təşkilat üçün deyil, şöbələr, bölmələr və hətta rəhbər heyət üçün də keçərlidir.
- Təşkilatın sürətlə dəyişən biznes mühitində rəqabət mövqeyinin qiymətləndirilməsi, eləcə də şirkət daxilində, müştərilərinin gözündə, innovasiya və davamlı inkişaf baxımından, eləcə də maliyyə baxımından necə yaxşı işlədiyini nəzərdən keçirmək.
Müasir dövrdə maliyyə uçotunun rolu
İdarəetmə uçotu müasir iş dünyası üçün həyati əhəmiyyət kəsb etsə də, maliyyə uçotu da xüsusilə kiçik müəssisələr üçün mühüm rol oynayır.
Kiçik biznes sahibləri, maliyyə uçotu əməliyyatlarının uçotunun son nəticəsi olan maliyyə hesabatları vasitəsilə kənar tərəflərə məlumat ötürmək üçün bu uçotdan istifadə edirlər.
Kənar istifadəçilər maliyyə hesabatlarını öyrənəcək və sonra nəticələri öz gözləntiləri ilə müqayisə edərək şirkətin qiymətləndirilməsini formalaşdıracaqlar. Qeyd edildiyi kimi, tipik kənar istifadəçilərə banklar, təchizatçılar və lizinq şirkətləri daxildir.
Xüsusilə, daxili və kənar maraqlı tərəflərin mühasibat uçotundan və mühasiblərin yerinə yetirdiyi işlərdən faydalanmasının əsas səbəbləri aşağıdakılardır:
- Təchizatçılar mal və xidmətlər təqdim edirlər. Onlar xidmət etdikləri şirkətlərin balans hesabatlarını görmək istəyirlər ki, öz məhsulları üçün ödənişləri vaxtında gözləyə bilsinlər. Hesablar şirkətin mühasibat kitablarında bu cür ətraflı baxışı təmin edir.
- Kreditorlar və banklar kreditlər, lizinq və digər xidmətlər təqdim edirlər və əgər onlar şirkətin etibarlı maliyyə vəziyyəti ilə bağlı hesabatı ilə tanış ola bilməyiblərsə, bunu etməyəcəklər. Bu maliyyə görüntüsünü də yenə mühasiblər təqdim edirlər.
- Əməkdaşlar şirkətlərin işini dəstəkləyir, bundan ötrü vaxt və səylərini və ya əməklərini əsirgəmirlər. Ən azından, ictimai bir şirkətdə çalışan işçilər şirkətin hazırda iş qabiliyyətində olduğunu və fəaliyyət göstərə biləcəyini ehtimal edən rəqəmləri görmək istəyəcəklər. Bu informasiyanı da mühasiblər təqdim edirlər.
- Hökumət işləmək üçün icazəni təqdim edir, habelə bələdiyyə xidmətlərini, qaydalar və mühafizəni təmin edir. Hökumətlərin şirkətin mühasibat kitabları ilə tanış olmaq istədikləri və ya tələb edəcəyi hallar olur. Mühasiblər sözügedən mühasibatlıq kitablarını tərtib edir və onları aktual vəziyyətdə saxlayırlar.
- Müştərilər şirkətlərin fəaliyyətini təmin edən və həyati əhəmiyyət daşıyan pul vəsaitlərini təqdim edirlər. Elə hallar da olur ki, əgər ictimai şirkətdirsə, bəzən müştərilər də sözügedən şirkətin maliyyə vəziyyəti ilə tanış olmaq istəyirlər. Bax, bu məsələyə də yenə mühasiblər müdaxilə edirlər, yəni, lazım olan informasiyanı onlar çatdırırlar.
Mühasibin rolu və vəzifələri nədən ibarətdir?
Müasir təşkilatda mühasibin rolunun müzakirəsi müasir dövrdə mühasibat uçotunun rolunun izahını tələb edir, çünki mühasiblər mövcud biznes mühitinin ayrılmaz hissəsidir. Mühasibin bəzi rol və məsuliyyətlərinə aşağıdakılar daxildir, lakin bunlarla məhdudlaşmır:
- Bank çıxarışlarının yoxlanılması və mühasibat uçotu ilə tutuşdurulması, habelə işçilər tərəfindən təqdim edilmiş xərclərin yoxlanılması;
- Debitor borcları üzrə daxil olan ödənişləri və kreditor borcları üzrə gedən ödənişləri izləmək;
- Şirkətin maliyyə hesabatlarının yaradılması, həmçinin hesab məlumatlarının və tendensiyaların toplanması, təhlili və ümumiləşdirilməsi yolu ilə xüsusi maliyyə hesabatlarının hazırlanması;
- Şirkətin maliyyə vəziyyətini müəyyən etmək və şirkətin harada gəlir əldə etdiyini və itirdiyini anlamaq üçün toplanmış məlumatların təhlili;
- Uçot qeydləri üzrə məlumatların toplanılması və təhlili yolu ilə aktivlər, öhdəliklər və kapitalla əməliyyatlar üzrə müxabirləşmələrin hazırlanması;
- Hesab məlumatlarını daxil etmək yolu ilə maliyyə əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi;
- Uçot variantlarının təhlili yolu ilə maliyyə hərəkətlərinin tövsiyə edilməsi;
- Məlumat toplamaq, balans hesabatlarını, mənfəət və zərər hesabatlarını və digər hesabatları hazırlamaqla cari maliyyə vəziyyətinin yekunlaşdırılması;
- Mövcud və yeni qanunvericiliyin öyrənilməsi, tələblərə riayət olunmasının təmin edilməsi və zəruri tədbirlər üzrə rəhbərliklə məsləhətləşmə yolu ilə dövlət və yerli maliyyə qanunvericiliyinin tələblərinə riayət olunması;
- Müştəri etimadını qorumaq və maliyyə məlumatlarının məxfiliyini qorumaqla əməliyyatların müdafiəsi.
Mühasibat uçotunun səviyyələri
Bizim dövrümüzdə təkcə mühasibat uçotunun rolunu deyil, həm də müasir təşkilatda mühasiblərin rolunu izah edərkən, başa düşmək lazımdır ki, mühasibat uçotu hansısa bir şeydən ibarət deyil; böyük və ya kiçik biznesdə mühasibat uçotunun bir çox səviyyəsi və ya növləri vardır. Mühasiblər müxtəlif ixtisaslara malik ola bilər, o cümlədən aşağıdakılara:
- Vergilər: hər bir müəssisə vergi ödəməlidir və hər bir müəssisə mümkün qədər az vergi ödəmək istəyir. Mühasiblər bunu yerinə yetirməyə kömək edə bilir.
- Əməkhaqqı: müəssisələr işçilərə maaş ödəməlidirlər, lakin daha da önəmlisi, müəssisələr əməkhaqqıdan vergi ödəməlidirlər. Bunlara aiddir: sosial təminatlar, pensiyalar, işçilərə kompensasiyalar və s. Əməkhaqqının hesablanması üzrə mühasiblər bütün bu işləri dəstəkləyirlər.
- Kreditor və debitor borclar: istər podratçılara, istər satıcılara, istərsə də təchizatçılara ödənilməli olan hesab-fakturalar, eləcə də daxil olan ödənişlər hamısı işlənməlidir. Mühasiblər və ya mühasibat şöbələri bu prosesi həyata keçirirlər.
- Mühasibat uçotu: gəlirlər bir sütunda, xərclər başqa bir sütunda qeyd olunur – və bu iki sütun bir-birinə uyğun gəlmirsə – biznesdə ciddi problemlər yarana bilər. Mühasib kimi fəaliyyət göstərən şəxs hər hansı bir iş üçün problemə çevrilməzdən əvvəl bu cür uyğunsuzluqları aradan qaldırmağa çalışır.
Aydındır ki, bugünkü biznes mühitində mühasibin rolu əvəzolunmazdır.
Başqa sözlə desək, müasir dövrümüzdə mühasibat uçotunun rolunu izah etmək üçün mühasiblərin hər hansı bir iş üçün daşıdığı müxtəlif və həyati məsuliyyətləri, şirkətin həm indi, həm də uzaq gələcəkdə davamlı və gəlirli olmasına kömək edən vəzifələri müəyyən etmək lazımdır.
