Digər təxirə salınmış vergi aktivlərı – 162-ci hesab üzrə uçot

Mühasibat uçotunda təxirə salınmış vergi aktivlərinin uçotu üçün Hesablar Planının  “Uzunmüddətli aktivlər” bölməsinin 16-cı maddəsinə aid olan aşağıdakı hesablardan istifadə olunur:

• 161 saylı “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivlərı” hesabı;
• 162 saylı “ Digər təxirə salınmış vergi aktivlərı” hesabı.

Bu məqalədə 162-ci hesabda uçot haqqında məlumatlar veriləcək, onun dair nümunələr təqdim ediləcək.

Təxirə salınmış vergi aktivləri nədir?

Təxirə salınmış vergi aktivləri şirkətin gələcəkdə ödəyəcəyi vergi məbləğlərinin azalmasına səbəb olacaq, lakin indiki dövrdə tanınan aktivlərdir. Başqa sözlə, bu aktivlər keçmişdə baş vermiş əməliyyatlar nəticəsində yaranır və gələcəkdə vergi azalmaları şəklində şirkətə fayda verəcək potensialı ifadə edir. Bu aktivlər mühasibat standartları ilə (maliyyə hesabatlarında) tanınan gəlir və xərclər ilə vergi qanunvericiliyi əsasında gəlirlərin tanınması və xərclərin çıxılması ilə bağlı vergi uçotunda (vergi bəyannamələrində) tanınan gəlir və xərclər arasındakı yğunsuzluqlardan yaranan fərqlərdir. Bu fərqlər bir hesabat dövründə yaranır və gələcək hesabat dövrlərində aradan qalxır, odur ki, onlar əsasən müvəqqəti xarakter daşıyır, yəni onlar bir dövrdə yaranıb gələcək dövrlərdə geri dönür.

Müvəqqəti fərqlərin yaranması təxirə salınmış vergi aktivləri ilə necə əlaqəlidir?

Müvəqqəti fərqlər və təxirə salınmış vergi aktivləri bir-birinə sıx bağlı anlayışlardır. Mövcud hesablar planına uyğun olaraq  161 (“Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivlərı”) və 162 saylı (“Digər təxirə salınmış vergi aktivlərı”) hesablarında uçota alınan təxirə salınmış vergi aktivləri, əslində, müvəqqəti fərqlərin bir növ nəticəsidir. Belə ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, təxirə salınmış vergi aktivləri, çıxıla bilən müvəqqəti fərqlər mövcud olduqda yaranır, yəni o, müəyyən gəlir və ya xərclər cari dövrdə mühasibat uçotunda fərqli, vergi uçotunda isə fərqli qaydalarla tanındığı üçün yaranan “kredit” kimi bir vəziyyətdir.

Bunu bir nümunə ilə izah edək:

Müəssisə 2024-cü ildə təhlükəsizlik avadanlıqlarının alınması üçün dövlət proqramı çərçivəsində 2,500 AZN “vergi kreditinə sahib olub. Lakin həmin il müəssisənin mənfəəti az olub və bu kreditin yalnız 1,000 AZN-lik hissəsi istifadə olunub. Qalan 1,500 AZN gələcək illərə keçirilir. Vergi dərəcəsi 20%-dir. Bu kredit gələcəkdə mənfəət vergisindən çıxılacaq Bu halda 1,500 AZN-lik istifadə olunmamış vergi krediti əsasında təxirə salınmış vergi aktivi tanınır

162 saylı hesab hansı hallarda istifadə olunur?

161 saylı “Mənfəət vergisi üzrə təxirə salınmış vergi aktivləri” hesabının təyinatı, əməliyyatların tərkibi, müxabirləşmələrin verilməsi, uyğun subhesabların açılması AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”  ilə tənzimlənir.

Bu hesabda mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı digər təxirə salınmış vergi aktivləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. (Qaydalar, bənd 17.5).

“Digər təxirə salınmış vergi aktivlərı  ” hesabı üzrə tənzimləmələr

Hesab üzrə mühasibat yazılışları verilərkən:

• qaydaların 17.6 bəndinin (Digər təxirə salınmış vergi aktivlərinin hesablanması  zamanı müxabirləşmələr), habelə;
• qaydaların 17.7 bəndinin ( Vergi Məcəlləsinin tələblərinə əsasən hesablanmış vergi öhdəliyi) tələbləri nəzərə alınır.

Bu hesabın debetinə aktivlərin tanınması, kreditinə isə onların silinməsi (istifadə edilməsi) yazılır.

Təxirə salınmış vergi aktivlərinin tanınma meyarları  12 saylı “Mənfəət vergisi” adlı Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı (MUBS 12 – İAS12)  əsasında aparılır.

Praktiki nümunə və mühasibat yazısı

Digər təxirə salınmış vergi aktivlərinin uçotu üzrə müxabirləşmələri 711, 162, 521 saylı hesabların iştiakı ilə nümunədə izah edək.

İştirak edən hesablar:

Mühasibat prosesi: Təxirə salınmış vergi aktivlərinin mərhələli uçotu

1-ci mərhələ: Xərcin yaranması

Əməliyyat: “MikrobioLab” MMC kommersiya məqsədilə 1500 AZN amortizasiya xərci qeydə alır. Mühasibat yazılışı:

Bu xərclər mühasibat uçotunda tanınsa da, vergi uçotunda tanınmır (məsələn, aktiv hələ istifadəyə verilməyib). Müvəqqəti fərq yaranır.

2-ci mərhələ: Təxirə salınmış vergi aktivinin tanınması

Müvəqqəti fərq: 1,500 AZN, vergi dərəcəsi: 20%, təxirə salınmış vergi aktivinin məbləği: 1,500 × 20% = 300 AZN. Mühasibat yazılışı:

Bu mərhələdə müəssisə gələcəkdə bu fərqin vergi öhdəliyini azaldacağını gözlədiyi üçün 162 hesabında aktiv yaradır.

3-cü mərhələ: Təxirə salınmış aktivdən istifadə

Gələcək dövrdə bu xərclər vergi uçotunda da tanınır. Bu zaman əvvəlki aktiv silinir, vergi öhdəliyinə təsir edir. Mühasibat yazılışı:

Əvvəllər uçota alınmış təxirə salınmış vergi aktivindən istifadə olunur.