2Vergi dərəcəsi vergiləri müəyyən edən əsas şərtlərdəndir (Vergi Məcəlləsi, maddə 12). Əldə edilmiş gəlirlərdən hansı dərəcə ilə vergi tutulduğunu müəyyən etmək üçün onun mənbəyini, aid olduğu kateqoriyanı bilmək önəmlidir. Muzdlu işdən, sahibkarlıqdan və qeyri-sahibkarlıqdan gəlir fərqli dərəcələrlə vergilənir. Bu kateqoriyaların da daxilində müxtəlif vergi dərəcələri tətbiq edilir.
Muzdlu işlə bağlı tətbiq edilən vergi dərəcəsi
İşçilərin əmək haqqına tətbiq edilən dərəcələr onun məbləğindən, habelə işəgötürənin fəaliyyət sektorundan asılıdır. Fəaliyyət sektoruna görə vergi ödəyiciləri aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:
- neft-qaz yaxud dövlət sektorunda çalışanlar;
- fəaliyyəti neft-qaz sahəsinə aid olmayan və qeyri-dövlət sektoruna aid edilənlər;
Neft-qaz sektoru, yaxud dövlət sektoru meyarlarına uyğun gələn işəgötürənin işçilərinə tətbiq etdiyi dərəcələr aşağıdakı cədvəldə göstərilib (VM, maddə 101.1)
Neft-qaz sektoru yaxud dövlət sektoruna aid olmayan işəgötürənin işçilərinə 01 yanvar 2026-ci ilə qədər qüvvədə olan aşağıdakı vergi dərəcələri tətbiq edilir (VM, maddə 101.1-1).
“0” faiz dərəcəni vergi güzəştləri ilə səhv salmayın. Bu güzəşt deyil, muzdlu işdən gəlirlərə “0” faiz dərəcəsinin tətbiqidir. Düzdür, bunun mahiyyətini stimullaşdırma, güzəşt təşkil edir, amma aşağı dərəcəni güzəştlə səhv salanda, bəzən yanlış qərarlar qəbil etmiş oluruq.
Vergi dərəcələrinin tətbiqi işçinin əsas yaxud əlavə iş yeri kimi çalışmasından asılı deyil, hər bir iş yerində muzdlu işlə bağlı gəlirlərdən ayrıca hesablanaraq büdcəyə ödənir.
Nümunə 1: Fiziki şəxs Ş.H.Məmmədov həm orta məktəbdə, həm də ali məktəbdə müəllim işləyərək əməkhaqqı alır. Onun aldığı əməkhaqqı orta məktəbdə 240 manat, ali məktəbdə isə 470 manat təşkil edir. Ş.H.Məmmədovun hər bir iş yerindən aldığı əməkhaqqıdan ayrılıqda vergi tutulmalıdır.
Nümunə 2: Fiziki şəxs neft şirkətində çalışır. Onun ilk iş ayı üzrə muzdlu işdən gəliri 3500 manat təşkil edir. Onun gəlirindən 490 manat (350 + 1000*14%) vergi tutulmalıdır.
Nümunə 3: Neft-qaz sektoruna aid olmayan özəl şirkətdə 5 işçi var, hər biri aylıq 1200 AZN maaş alır. Onların hər birinin əməkhaqları 8000 manatdan az olduğuna görə vergiyə cəlb edilməyəcək.
Müəssisənin hansı fəaliyyət sektoruna aid olduğunu dəqiqləşdirmək üçün AR NK-nın 18/02/2019-cu il tarixli 56 saylı qərarı ilə tanış olmaq lazımdır.
Muzdlu işə aid olmayan gəlirlərdən vergi dərəcələri
Belə gəlirlər müxtəlif mənbələrdən əldə edilə bilər. Bunların bəzilərinə tətbiq olunan dərəcələrə baxaq.
Fiziki şəxsin gəlirləri hər hansı işin görülməsindən, yaxud xidmət göstərilməsindən də yarana bilər. Bu zaman əmək müqaviləsi bağlanmır, tərəflər arasında əmək münasibəti yaranmır. Belə münasibətlərin əsasını mülki hüquqi müqavilə – xidmət müqaviləsi təşkil edir. Xidməti müqavilə üzrə ödəniş edilən şəxslərdən vergi yuxarıda qeyd etdiyimiz VM 101.1-ci maddəsinə görə tutulur.
Nümunə 4: Hüquqi şəxs ofisinin təmirini əl qabiliyəti yaxşı olan bir fiziki şəxsə həvalə edir. Həmin şəxs vergi ödəyicisi kimi uçota alınmamışdır. Təmirin sonunda bağlanmış mülki hüquqi müqaviləyə əsasən ustaya 2200 manat ödəniş edilməlidir. Ödənişi icra edən vergi ödəyicisi ondan 14 % dərəcə tətbiq etməklə vergi tutub 308 manat vergini dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
Ümumiyyətlə, müəyyən istisnalarla, qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə gəlirlər 14% dərəcə ilə vergiyə cəlb edilir.
Nümunə 5: Fiziki şəxs mediatorluqla məşğuldur. Onun həmin fəaliyyətlə bağlı əldə etdiyi gəlirə 14%-lik vergi dərəcəsi tətbiq olunur.
Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxs eynilə hüquqi şəxslərdə olduğu kimi gəlirindən 20% dərəcəylə vergi ödəyir.
Nümunə 6: Fərdi sahibkar özünə məxsus təsərrüfat subyektində qələm istehsalı və satışı ilə məşğul olur. Hesabat ili ərzində 15000 AZN gəlir əldə etmiş, bu gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı 9500 AZN gəlirdən çıxılan xərcləri olmuşdur. Dövlətə ödənməli olan verginin məbləği belə olacaq: (15.000 – 9500) * 20 % = 1100 manat.
Rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslərin müxtəlif idman mərc oyunlarından, habelə uduşlu lotoreyalardan mükafatları onların gəliri hesab olunuraq ödəmə mənbəyində 10 % dərəcəsində vergilənir.
Nümunə 7: Fiziki şəxs “Topaz” idman oyunlarından 1200 AZN uduş qazanmışdır. Həmin uduş məbləği qeyri-sahibkarlıqdan gəlirə aid olduğu üçün ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb edilməlidir. Ödəmə mənbəyində uduşla bağlı qoyulmuş məbləğ çıxıldıqdan sonra idman mərc oyunlarının satıcısı 10 % dərəcə ilə vergi tutaraq dövlət büdcəsinə ödənilməlidir.
Vergi Məcəlləsinə əsasən hansısa daşınar aktivlər sahibkarlıq fəaliyyəti çərçivəsində təqdim edilmirsə vergidən azaddır. İstisna edilən nağdsız hesablaşmaları tənzimləyən qanunvericilik aktının 3.5-ci maddəsində göstərilmiş malların satışıdır.
Nümunə 8: Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxs pərakəndə satış mağazasında satmaq üçün vergi ödəyicisi olmayan fiziki şəxslərdən alış aktı əsasında kənd təsərrüfatı məhsulları almışdır. Ödəmə mənbəyində vergi tutulmayacaq. Belə ki, bununla bağlı 2014-cü ildən etibarən 10 illik azadolma vardır.
Muzdlu işlə bağlı gəlir vergisi üzrə azadolmalar və güzəştlər haqqında buradan daha ətraflı məlumat almaq olar.
