Gəlir vergisinin dərəcələri onu müəyyən edən əsas elementlərdəndir (Vergi Məcəlləsi, maddə 12). Fiziki şəxsin gəlir vergisinin dərəcəsi gəlirin mənbəyindən, onun aid olduğu kateqoriyadan asılıdır. Muzdlu işdə çalışan, sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin gəlir vergisi dərəcəsi fərqlənir. Bu kateqoriyaların da daxilində müxtəlif gelir vergisi faizi tətbiq edilir.
Muzdlu işlə bağlı tətbiq edilən vergi dərəcəsi
İşçilərin əmək haqqına tətbiq edilən gəlir vergisinin dərəcələri onun məbləğindən, habelə işəgötürənin fəaliyyət sektorundan asılıdır. Fəaliyyət sektoruna görə vergi ödəyiciləri aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:
- neft-qaz yaxud dövlət sektorunda çalışanlar;
- fəaliyyəti neft-qaz sahəsinə aid olmayan və qeyri-dövlət sektoruna aid edilənlər;
- İT sahəsində çalışan vergi ödəyicilərində işləyən müəyyən kateqoriya fiziki şəxslər.
Neft-qaz yaxud dövlət sektorunda gəlir vergisi dərəcələri
Neft-qaz sektoru, yaxud dövlət sektoru meyarlarına uyğun gələn işəgötürənin işçilərinə tətbiq etdiyi gəlir vergisinin dərəcələri aşağıdakı cədvəldə göstərilib (VM, maddə 101.1)
Qeyri neft-qaz (yaxud qeyri dövlət) sektorunda gəlir vergisi
Neft-qaz sektoru yaxud dövlət sektoruna aid olmayan işəgötürənin işçilərinə 01 yanvar 2026-ci ilə qədər qüvvədə olan aşağıdakı gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq edilir (VM, maddə 101.1-1).
“0” faiz dərəcəni vergi güzəştləri ilə səhv salmayın. Bu güzəşt deyil, muzdlu işdən gəlirlərə “0” faiz dərəcəsinin tətbiqidir. Düzdür, bunun mahiyyətini stimullaşdırma, güzəşt təşkil edir, amma aşağı dərəcəni güzəştlə səhv salanda, bəzən yanlış qərarlar qəbil edilmiş oluruq.
İT sektorunda çalışan fiziki şəxslərin gəlir vergisi dərəcələri
Texnologiyalar parkından kənarda texnologiyalar parkının rezidenti kimi aşağıdakı fəaliyyət növləri ilə məşğul olan vergi ödəyicilərinin işçilərinə güzəştli gelir vergisi faizi tətbiq edilir:
- sistem inteqrasiyası;
- proqram təminatının hazırlanması;
- proqram təminatının inkişaf etdirilməsi.
Güzəştli gəlir vergisi dərəcəsi iki dövr üçün nəzərdə tutulub (AR VM, maddə 101.7.):
- 01 yanvar 2023-cü il tarixdən 3 il müddətinə;
- 01 yanvar 2026-cı il tarixdən 7 il müddətinə.
Birinci 3 illik dövrdə muzdlu i.dən əldə edilən aylıq gəlir 8000 manatadək olduqda gelir vergisi faizi “0” kimi tətbiq edilir. 8000 manatdan yuxarı məbləğ üçün hesablamalar 5%-lik gəlir vergisi dərəcəsi ilə aparılır.
Növbəti 7illik dövrdə isə aylıq gəlirin 5%-i miqdarında vergi dərəcəsi tətbiq olunur.
Vergi dərəcələrinin tətbiqi
Gəlir vergisinin dərəcələrinin tətbiqi işçinin əsas yaxud əlavə iş yeri kimi çalışmasından asılı deyil, hər bir iş yerində muzdlu işlə bağlı gəlirlərdən ayrıca hesablanaraq büdcəyə ödənir.
Nümunə1: Fiziki şəxs Ş.H.Məmmədov həm orta məktəbdə, həm də ali məktəbdə müəllim işləyərək əmək haqqı alır. Onun aldığı əmək haqqı orta məktəbdə 240 manat, ali məktəbdə isə 470 manat təşkil edir. Ş.H.Məmmədovun hər bir iş yerindən aldığı əmək haqqından ayrılıqda vergi tutulmalıdır.
Nümunə2: Fiziki şəxs neft şirkətində çalışır. Onun ilk iş ayı üzrə muzdlu işdən gəliri 3500 manat təşkil edir. Onun gəlirindən 14% faiz gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq edilməklə 490manat (350 + 1000*14%) vergi tutulmalıdır.
Nümunə3: Neft-qaz sektoruna aid olmayan özəl şirkətdə 5 işçi var, hər biri aylıq 1200 AZN maaş alır. Onların hər birinin əmək haqqı 8000 manatdan az olduğuna görə gelir vergisi faizi “0” olacaq və vergiyə cəlb edilməyəcək.
Müəssisənin hansı fəaliyyət sektoruna aid olduğunu dəqiqləşdirmək üçün AR NK-nın 18/02/2019-cu il tarixli 56 saylı qərarı ilə tanış olmaq lazımdır.
Muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən gəlir vergisi dərəcələri
Belə gəlirlər müxtəlif mənbələrdən əldə edilə bilər. Bunların bəzilərinə tətbiq olunan dərəcələrə baxaq.
Fiziki şəxsin gəlirləri hər hansı işin görülməsindən, yaxud xidmət göstərilməsindən də yarana bilər. Bu zaman əmək müqaviləsi bağlanmır, tərəflər arasında əmək münasibəti yaranmır. Belə münasibətlərin əsasını mülki hüquqi müqavilə -xidmət müqaviləsi təşkil edir. Xidməti müqavilə üzrə ödəniş edilən şəxslərdən vergi yuxarıda qeyd etdiyimiz VM 101.1-ci maddəsinə uyğun gəlir vergisinin dərəcələri tətbiq edilir.
Nümunə4: Hüquqi şəxs ofisinin təmirini əl qabiliyəti yaxşı olan bir fiziki şəxsə həvalə edir. Həmin şəxs vergi ödəyicisi kimi uçota alınmamışdır. Təmirin sonunda bağlanmış mülki hüquqi müqaviləyə əsasən ustaya 2200 manat ödəniş edilməlidir. Ödənişi icra edən vergi ödəyicisi ondan 14 % gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq etməklə vergi tutub 308 manat vergini dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
Ümumiyyətlə, müəyyən istisnalarla, qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə gəlirlər 14% dərəcə ilə vergiyə cəlb edilir.
Nümunə5: Fiziki şəxs mediatorluqla məşğuldur. Onun həmin fəaliyyətlə bağlı əldə etdiyi gəlirə 14%-lik gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq olunur.
Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyətilə məşğul olan fiziki şəxsin gelir vergisi faizi eynilə hüquqi şəxslərdəki kimi – 20% olacaq.
Nümunə6: Fərdi sahibkar özünə məxsus təsərrüfat subyektində qələm istehsalı və satışı ilə məşğul olur. Hesabat ili ərzində 15000 AZN gəlir əldə etmiş, bu gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı 9500 AZN gəlirdən çıxılan xərcləri olmuşdur. Bu zaman 20% gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq olunur. Dövlətə ödənməli olan verginin məbləği belə olacaq: (15.000 – 9500) * 20 % = 1100 manat.
İdman mərc oyunlarında gəlir vergisi nə qədərdir?
Rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslərin müxtəlif idman mərc oyunlarından, habelə uduşlu lotoreyalardan mükafatları onların gəliri hesab olunuraq ödəmə mənbəyində 10 % gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq edilir.
Nümunə 7: Fiziki şəxs “Topaz” idman oyunlarından 1200 AZN uduş qazanmışdır. Həmin uduş məbləği qeyri-sahibkarlıqdan gəlirə aid olduğu üçün ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb edilməlidir. Ödəmə mənbəyində uduşla bağlı qoyulmuş məbləğ çıxıldıqdan sonra idman mərc oyunlarının satıcısı 10 % gəlir vergisi dərəcəsi tətbiq edilməklə dövlət büdcəsinə ödənilməlidir.
Vergi Məcəlləsinə əsasən hansısa daşınar aktivlər sahibkarlıq fəaliyyəti çərçivəsində təqdim edilmirsə vergidən azaddır. İstisna edilən nağdsız hesablaşmaları tənzimləyən qanunvericilik aktının 3.5-ci maddəsində göstərilmiş malların satışıdır.
Nümunə 8: Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti iləməşğul olan şəxs pərakəndə satış mağazasında satmaq üçün vergi ödəyicisi olmayan fiziki şəxslərdən alış aktı əsasında kənd təsərrüfatı məhsulları almışdır. Ödəmə mənbəyində vergi tutulmayacaq. Belə ki, bununla bağlı 2014-cü ildən etibarən 10 illik azadolma vardır.
Muzdlu işlə bağlı gəlir vergisi üzrə azadolmalar və güzəştlər haqqında buradan daha ətraflı məlumat almaq olar. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi dərəcələrinin tətbiqi, vergi məbləğinin hesablanması barədə daha geniş məsləhət almaq istəsəniz vergi konsultasiyası xidmətindən istifadə edə bilərsiz.
Gəlir vergisinin dərəcələri vergitutma bazasına tətbiq edilir və fiziki şəxsin dövlət büdcəsi qarşısında öhdəlikləri hesablanır.
