321 saylı “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı üzrə uçot

Geri alınmış səhmlər

Geri alınmış kapital (səhmlər) səhmdar cəmiyyət tərəfindən buraxılmış və sonradan geri alınmış, lakin yenidən satılmayan və dövriyyədən çıxarılmayan adi və ya imtiyazlı səhmlərdir. Belə səhmlərin uçotu hesablar planının 3-cü (“Kapital”) bölməsinin 32-ci maddəsinin 321 saylı “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı üzrə aparılır.

Şirkət tərəfindən öz səhmlərinin geri alınması bir qayda olaraq bazarda həyata keçirilir. Şirkətin emissiya etdiyi səhmlərin geri almasının bir neçə səbəbi ola bilər:

• səhmlərin alınmasına opsion planları çərçivəsində əməkdaşlarına təklif etmək üçün səhm seçimi planları vasitəsilə işçilərinə təklif etmək üçün səhmlərin sərəncamında olmasını istəyir;
• öz səhmləri üçün daha əlverişli bazar şəraiti təmin etməyə çalışır;
• səhm üzrə gəlirlərin həcmini artırmaq istəyir;
• sonradan öz fəaliyyətində, məsələn, başqa şirkətləri alarkən, istifadə etmək üçün sərəncamında əlavə səhmlərin olmasını istəyir;
• şirkətin rəqiblər tərəfindən ələ keçirmə cəhdinin qarşısını almağa çalışır.

Səhmlərin geri alınması zamanı şirkətin səhmdarlarının aktivləri və kapitalları azalır. Digər şirkətlərin səhmlərinin alınmasından fərqli olaraq, belə bir əməliyyat aktivin alınması hesab edilmir.

Geri alınmış kapital (səhmlər) haqqında saytımızda eyni adlı məqalədən əlavə məlumatlar tapmaq olar.

“Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı üzrə uçotun əsasları

321 saylı “Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabı üzrə AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” 30.2-ci maddəsinə əsasən aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

• 321-1 №li “Geri alınmış kapital – adi səhmlər”;
• 321-2 №li “Geri alınmış kapital – imtiyazlı səhmlər”.

“Maliyyə Alətləri: Təqdimat” adlı 32 №-li MUBS (IAS 32) –a uyğun olaraq, müəssisə tərəfindən geri alınmış öz kapital alətləri kapitaldan çıxılır. Şirkətin öz kapital alətlərini alarkən, satarkən, buraxarkən və ya ləğv edərkən, belə əməliyyatlar üzrə gəlir yaxud zərər mənfəət və ya zərərdə tanınmır. Bunu belə izah etmək olar: geri alınmış səhmlər aktiv deyil və müvafiq olaraq onlar üzrə yuxarıda sadalanan əməliyyatlardan gəlir və ya zərər yarana bilməz.

321 saylı hesab üzrə uçotun tənzimlənməsi

“Geri alınmış kapital (səhmlər)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin nizamnamə (nominal) kapitalının geri alınmış hissəsi barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Bu zaman mühasibat uçotu subyektinin geri alınmış səhmlərinin nominal dəyəri üzrə məbləğlər 321 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 223, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

Səhmlərin geri alınması zamanı emissiya gəliri yarandıqda, həmin gəlir həddində 311 saylı hesabın debeti (müvafiq subhesablar üzrə) və pul vəsaitləri hesabının (221, 223 yaxud 225) krediti üzrə müxabirləşmə aparılır.

Geri alınmış kapital (səhmlər) dövriyyədən çıxarılarsa Debet 301-Kredit 321 kimi (müvafiq subhesablar üzrə) mühasibat yazılışı verilir.

Geri alınmış səhmlər yenidən buraxıldığı zaman onlar mühasibat uçotu subyektinin ödənilmiş nizamnamə kapitalının bir hissəsi kimi bərpa olunur. Bu zaman müxabirləşmə yuxarıda qeyd edilən qaydaların 30.6 maddəsinə uyğun tənzimlənir. Belə səhmlər üzrə emissiya gəlirləri həmin maddəyə uyğun uçota alınır.

Uzunmüddətli və qısamüddətli konvertasiya olunan istiqrazlar geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə həmin qaydaların 30.7, uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklər geri alınmış səhmlərin yenidən buraxılması hesabına nizamnamə kapitalına çevrildikdə isə 30.8-ci maddəsi tətbiq edilir.

Səhmdarlardan öz səhmlərinin geri alınması üzrə nümunə

Geri alınmış kapital (səhmlər) adətən ilkin dəyərlə uçota alınır. Əməliyyat şirkətin səhmdarlarının həm aktivlərini, həm də kapitalını azaldır.

Fərz edək ki, iyunun 15-də “ABC” şirkəti öz səhmlərinin 1000 ədədini bazar qiyməti hər səhm üçün 50 manat olmaqla geri alır. Bu əməliyyat üzrə aşağıdakı müxabirləşmə verilir:

Səhmdarlardan geri alınmış kapital (səhmlər) bazar dəyəri ilə uçota alınır. Səhmlərin nominal, elan edilmiş və ya ilkin buraxılış qiyməti nəzərə alınmır.

Səhmdarlardan geri alınmış səhmlərin satışına nümunə

Geri alınmış öz səhmlərini şirkət maya dəyərindən yuxarı və ya aşağı qiymətə satıla bilər. Tutaq ki, iyulun 15-də “ABC” şirkəti 1000 geri alınmış kapitalın (səhmlərin) hamısını bir səhm 50 manatdan olmaqla satır. Əməliyyatı əks etdirən müxabirləşmələr:

Geri alınmış səhmlər öz dəyərindən artıq qiymətə satıldıqda, artıq olan məbləğ “Emissiya gəlirləri- səhmdarlardan geri alınmış kapital” subhesabının krediti üzrə uçota alınmalıdır. Uçot standartları qiymət fərqini mənfəət kimi tanımağa yol vermir.

Tutaq ki, iyulun 15-də “ABC” şirkəti 1000 xəzinə səhmini hər bir səhm üçün 60 manatdan satır. Müxabirləşmə aşağıdakı kimi olacaq:

Səhmdarlardan geri alınmış səhmlər öz dəyərindən aşağı qiymətə satılırsa, o zaman fərq uyğun “Emissiya gəlirləri” subhesabındakı məbləğdən çıxılmalıdır.

Belə hesab olmadıqda yaxud bu hesabdakı mövcud qalıq qiymət fərqini ödəmək üçün kifayət etmədikdə, qalan məbləğ “Bölüşdürülməmiş mənfəət” hesabındakı məbləğdən silinir. Geri alınmış kapital (səhmlər) üzrə qiymət fərqlərinin zərər kimi tanınmasına yol verilmir.

Tutaq ki, iyunun 5-də “ABC” şirkəti 1000 öz adi səhmini bazardan bir səhm üçün 50 manat ödəməklə geri alıb. İyulun 15-də şirkət geri alınmış 400 səhmi 60 manata, qalan 600-nü isə dekabrın sentyabrın 15-də 42 manata satır. Əməliyyatları əks etdirən mühasibat yazılışları belı olacaq:

600 ədəd geri alınmış səhm dəyərindən aşağı satıldığı üçün olduğu üçün sentyabrın 15-də bölüşməmiş mənfəət hesabından 800 manat silinmişdi.