“111-ci hesabda torpaq, tikili və avadanlıqların daxil olması üzrə müxabirləşmələr” adlı məqalədə belə aktivlərin əldə edilmə mənbələrinə aydınlıq gətirdik. Qeyd edək ki, müəssisənin uzunmüddətli aktivlərinin tərkibinə daxil olan torpaq, tikili və avadanlıqlar Hesablar Planının 11-ci maddəsinə uyğun olaraq uçota alınır. Onların uzunmüddətli aktiv kimi tanınması 16 №-li “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartına əsasən həyata keçirilir. Belə aktivlərin uçotu haqqında buradan oxuya bilərsiniz.
İndi isə müəssisədən torpaq, tikili, avadanlıqların xaric edilməsi hallarını nəzərdən keçirək. Nümunələrdə verilmiş müxabirləşmələr AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” əsasında tənzimlənir.
Torpaq, tikili, avadanlıqların satışı
Nümunə 1: “A” MMC dəyəri 2700 manat olan Avadanlığı istifadə etdikdən sonra qalıq dəyəri ilə “D” MMC-ə satmışdır. Yığılmış amortizasiya məbləği 540 manat olmuşdur. Avadanlığın satış qiyməti 2400 manat təyin edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar satıldıqda (balans dəyəri ilə) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 2700 |
| 2 | Yığılmış amortizasiya silindikdə | 112 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 540 |
| 3 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar mənfəətlə satıldıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 2400 |
| 4 | ƏDV hesablandıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 432 |
| 5 | Gəlir kimi tanınan Torpaq, tikili və avadanlıqlar Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 2400 |
| 6 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar qalıq dəyəri xərcə silindikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 2160 |
Torpaq, tikili, avadanlıqların əvəzsiz verilməsi
Nümunə 2: “A” MMC qalıq dəyəri 4000 manat olan Əsas vəsaiti “D” MMC-ə əvəzsiz olaraq, yəni qarşılığında hər hansı ödəniş almadan təqdim etmişdir. Yığılmış amortizasiya məbləği 1000 manat olmuşdur.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Torpaq, tikili və avadanlıqların əvəzsiz verilməsi qərara alındıqda – ilkin dəyəri ilə | 731-9 “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” | 111 “Torpaq, tikili və avadanlıqların dəyəri” | 5000 |
| 2 | Yığılmış amortizasiya məbləği silinir | 112 “Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri” | 731-9 “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” | 1000 |
| 3 | Əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər | 801 “Ümumi mənfəət (zərər)” | 731-9 “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” | |
| 4 | Əvəzsiz verilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə zərər | 801 “Ümumi mənfəət (zərər)” | 731-9 “Əvəzsiz olaraq verilmiş aktivlər” | 4000 |
| 5 | ƏDV hesablanması | 801 “Ümumi mənfəət (zərər)” | 521 “Vergi öhdəlikləri” | Bazar dəyərinə əsasən |
Əskik gəlmələr
Birinci hal: 1-ci halda torpaq, tikili, avadanlıqların əskik gəlməsinin səbəbləri və bundan təqsirkar hesab edilən şəxslər məlum olur. Belə olduqda, sözügedən torpaq, tikili, avadanlıqlar təqsirkar şəxsin yəni, müəssisənin işçisinin yaxud rəhbər şəxsin hesabına aid ediləcək, onun əməkhaqqısından tutulacaqdır.
Nümunə 3: “A” MMC-də aparılan audit yoxlaması zamanı müəssisəyə məxsus balans dəyəri 5000 manat, yığılmış amortizasiya məbləği 1250 manat olan əsas vəsaitin uçot sənədlərində qeyd olunmasına baxmayaraq, real olaraq mövcud olmaması, itməsi halı aşkarlanmışdır. Auditor Əsas vəsaitin əskik gəlməsinin səbəbini işçinin məsuliyyətsiz yanaşması kimi qiymətləndirmiş və həmin işçi ona qarşı qaldırılan bütün iddiaları qəbul etmişdir. Bu zaman, həmin Əsas vəsait işçinin hesabına aid edilmiş və əməkhaqqısından tutulmuşdur. “A” MMC üçün bu əməliyyat Əsas vəsaitin təqdim edilməsi kimi hesab edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn Torpaq, tikili və avadanlıqlar balansdan çıxarıldıqda (balans dəyəri ilə) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 5000,00 |
| 2 | Yığılmış amortizasiya silindikdə | 112 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 1250,00 |
| 3 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar müəssisənin işçisinə təqdim edildikdə | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 3750,00 |
| 4 | ƏDV hesablandıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 675,00 |
| 5 | Təqsirkar şəxsin əməkhaqqısından tutulma edildikdə | 533 – Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 4425,00 |
| 6 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 675,00 |
| 7 | Gəlir kimi tanınan Torpaq, tikili və avadanlıqlar Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 3750,00 |
| 8 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar qalıq dəyəri xərcə silindikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 3750,00 |
Nümunə 4: İkinci hal: Torpaq, tikili, avadanlıqların əskik gəlməsinin səbəbləri, bundan təqsirkar hesab edilən şəxslər məlum olmur. Eyni misal üzərindən təsəvvür edək ki, təqsirkar şəxs məlum deyil, onun təyin edilməsi mümkün deyil. Əsas vəsait ilk alındığı tarixdə ƏDV məbləği əvəzləşdirilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn Torpaq, tikili və avadanlıqlar balansdan çıxarıldıqda (balans dəyəri ilə) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 5000 |
| 2 | Yığılmış amortizasiya silindikdə | 112 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 1250 |
| 3 | Alış tarixində əvəzləşdirilən ƏDV məbləği nəzərə alındıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 521 – Vergi öhdəlikləri | 900 |
| 4 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar qalıq dəyəri xərcə silindikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 3750 |
| 5 | Alış tarixində əvəzləşdirilən ƏDV məbləği xərcə silindikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 900 |
