Mühasibat praktikasında “Əsas vəsaitlər” kimi də şərh edilən torpaq, tikili və avadanlıqların uçotu Mühasibat Uçotunun Hesablar Planının 111 saylı aktiv hesabında aparılır. Bu haqda burada ətraflı məlumat vermişik.
Aşağıda torpaq, tikili və avadanlıqların daxil olması üzrə müxabirləşmə nümunələri verilib. Müxabirləşmələr AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” ilə tənzimlənir.
Torpaq, tikili və avadanlıqlar haqqı ödənilməklə digər müəssisələrdən alındıqda
Nümunə 1: “A” MMC “B” MMC-dən dəyəri 2500 manat olan avadanlıq almışdır. 450 manat ƏDV hesablanmışdır. Avadanlıq quraşdırılan zaman 200 manat xərc çəkilmişdir (ƏDV-siz).
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Digər müəssisədən alındıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 2500.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 450.00 |
| 3 | Quraşdırma xərcləri kapitallaşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 200.00 |
| 4 | Kapitallaşdırılmış avadanlıq istismara verildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 2700.00 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar digər müəssisələrdən alınan zaman ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi hüququ yaranmırsa, həmin ƏDV məbləği torpaq, tikili və avadanlıqların ilkin dəyərinin üzərinə əlavə edilir.
Nümunə 2: “A” MMC “B” MMC-dən dəyəri 2500 manat olan avadanlıq almışdır. “A” MMC ƏDV ödəyicisi olmadığı üçün hesablanan 450 manat ƏDV məbləğini əvəzləşdirmək hüququ yoxdur. Avadanlıq quraşdırılan zaman 200 manat xərc çəkilmişdir (ƏDV-siz).
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Digər müəssisədən alındıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 2500.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 450.00 |
| 3 | ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququ olmadıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 450.00 |
| 4 | Quraşdırma xərcləri kapitallaşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 200.00 |
| 5 | Kapitallaşdırılmış Avadanlıq istismara verildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 3150.00 |
Müəssisənin təsisçisi tərəfindən torpaq, tikili, avadanlıqlar nizamnamə kapitalı şəklində qoyulduqda
Nümunə 3: “A” MMC-nin təsisçisi 4000 manat dəyərində əsas vəsaiti nizamnamə kapitalı şəklində qoymuşdur. Bu əsas vəsait quraşdırılan zaman 700 manat xərc çəkmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Nizamnamə kapitalının məbləği təyin olunduqda | 302 – Nizamnamə (nominal) kapitalın ödənilməmiş hissəsi | 301 – Nizamnamə (nominal) kapitalı | 4000.00 |
| 2 | Nizamnamə kapitalı şəklində torpaq, tikili və avadanlıq qoyulduqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 302 – Nizamnamə (nominal) kapitalın ödənilməmiş hissəsi | 4000.00 |
| 3 | Quraşdırma xərcləri kapitallaşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 700.00 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar müəssisə daxilində yaradıldıqda
Nümunə 4: “A” MMC öz daxilində istifadə etmək məqsədilə əsas vəsait qurmaq qərarını almışdır. Bu əsas vəsaitin qurulmasına “A” MMC öz işçilərini cəlb etmişdir. İşçilərin sayı 5 nəfərdir və cəmi 4750 manat əməkhaqqı hesablanmışdır. Əsas vəsait qurulan zaman 2800 manatlıq materialdan istifadə olunmuşdur.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Qurulma zamanı material istifadə edildikdə | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 201 – Material ehtiyatları | 2800.00 |
| 2 | Əməkhaqqı əsas vəsaitin dəyərinə aid edildikdə (kapitallaşma) | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 533 – Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar | 4750.00 |
| 3 | İşəgötürən hesabına sosial sığorta haqqı proqram təminatının dəyərinə aid edildikdə (22%) | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 522 – Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər | 899.20 |
| 4 | İşəgötürən hesabına işsizlikdən sığorta haqqı əsas vəsaitin dəyərinə aid edildikdə (0.5%) | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 523-1 – Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər | 27.64 |
| 5 | İşəgötürən hesabına icbari tibbi sığorta haqqı əsas vəsaitin dəyərinə aid edildikdə (2%) | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 523-2 – Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər | 110.56 |
| 6 | Əsas vəsait tam hazır vəziyyətə gətirildikdən sonra istismara verildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 8587.40 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar əvəzsiz alındıqda
Nümunə 5: “A” MMC “B” MMC-dən əvəzsiz olaraq, yəni hər hansı ödəniş etmədən Əsas vəsait əldə etmişdir. Əsas vəsait quraşdırılarkən “A” MMC digər “C” MMC-ə 300 manat ödəniş etmişdir. Həmin Əsas vəsaitə bazar qiyməti tətbiq edilmiş və 2300 manat olaraq dəyərləndirilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əvəzsiz əldə edilən Torpaq, tikili və avadanlıqlar gəlir kimi tanındıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 2300.00 |
| 2 | Quraşdırma xərcləri kapitallaşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 300.00 |
| 3 | Kapitallaşdırılmış Torpaq, tikili və avadanlıqlar istismara verildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Dəyər | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 2600.00 |
| 4 | Gəlir kimi tanınan Torpaq, tikili və avadanlıqlar Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 2300.00 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar podratçı tərəfindən quraşdırıldıqda
Nümunə 6: “A” MMC tikinti şirkəti olan “D” MMC-dən tikinti-quraşdırma işləri ilə bağlı xidmət almışdır. Xidmət haqqı 9800 manat təşkil etmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar podratçı tərəfindən quraşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 536 – Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 9800.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 536 – Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 1764.00 |
ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi hüququ yaranmırsa, həmin ƏDV məbləği torpaq, tikili və avadanlıqların dəyərinin üzərinə əlavə edilir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Torpaq, tikili və avadanlıqlar podratçı tərəfindən quraşdırıldıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 536 – Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 9800.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 536 – Tikinti müqavilələri üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 1764.00 |
| 3 | ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququ olmadıqda | 113 – Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 1764.00 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar maliyyə icarəsi ilə əldə edildikdə
Nümunə 7: “A” MMC dəyəri 250000 manat olan Əsas vəsaitin maliyyə icarəsi ilə əlaqədar olaraq “E” MMC ilə müqavilə imzalamışdır. Müqavilənin müddəti 2 ildir. Razılığa əsasən “A” MMC Əsas vəsait üzrə borcu illərə mütənasib bölməklə ödəməlidir. 2-ci ilin sonunda Əsas vəsaitə görə olan 162500 manat əsas məbləğ, 87500 manat faiz məbləği tam ödənilməlidir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Maliyyə icarəsi ilə Əsas vəsait əldə edildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar-Dəyər | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 162500.00 |
| İlk ilin icarə haqqı uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 81250.00 | |
| 2 | İlk ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 3 | İkinci ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 4 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin əsas məbləği ödənildikdə | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 81250.00 |
| 5 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 43750.00 |
| 6 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin faizi xərcə aid edildikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 43750.00 |
| 7 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 43750.00 |
İkinci il üçün proses aşağıdakı şəkildə tənzimlənir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İkinci ilin icarə haqqı uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 81250.00 |
| 2 | İkinci ilin faiz borcları uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 3 | İkinci ilin faiz xərcləri uzunmüddətli xərclərdən qısamüddətli xərclərə aid edildikdə | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 43750.00 |
| 4 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin əsas məbləği ödənildikdə | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 81250.00 |
| 5 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 43750.00 |
| 6 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin faizi xərcə aid edildikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 43750.00 |
| 7 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 43750.00 |
Torpaq, tikili və avadanlıqlar və onların uçotu haqqında daha ətraflı məlumat almaq üçün buraya keçid ala bilərsiniz.
