ƏDV: vergitutma bazası nədir?

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

ƏDV - vergitutma bazası, əlavə dəyər vergisi üzrə vergitutma,ƏDV – də vergitutma bazası

Vergi bazası vergitutma obyektinin dəyər, həcm-dəyər, fiziki və ya digər xarakteristikasıdır. ƏDV-də vergitutma obyekti, digər vergi növlərində olduğu kimi, verginin nədən tutulmalı olduğunu dəqiq müəyyən edir. Vergitutma bazası vergi bazasının bütün güzəştlərdən sonra qalan hissəsidir. Vergitutma bazası və vergitutma obyekti vergilərin müəyyən edilməsi üçün əsas elementlərdəndir.

Hər hansı vergi üçün vergitutma bazası hesablanacaq vergi məbləğini tapmaq üçün vergi dərəcəsinə vurulmalı olan məbləğdir. Vergitutma bazasının müəyyən edilməsi qaydası normativ sənədlərdə təsbit edilir.

VERGİ = VERGİTUTMA BAZASI * VERGİ DƏRƏCƏSİ

ƏDV-də vergitutma bazası əlavə dəyər vergisinin tutulduğu məbləğdir. Əlavə dəyər vergisi üzrə vergitutma bazasının ümumi anlayışları Vergi Məcəlləsinin XI fəslinin müvafiq maddələrində şərh edilir. Hesablamalar Məcəllənin 159-cu maddəsinə uyğun müəyyən edilmiş vergitutma obyekti əsasında aparılır.

ƏDV hesablaması prosesində vergi tutulan əməliyyatların dəyərini müəyyən etmək üçün  vergi ödəyicisinin təqdim etdiyi mal, iş və xidmətlərə görə aldığı haqqın (almaq hüququ olduğu) ƏDV-siz məbləği əsas götürülür. Həmin məbləğə yol vergisi istisna olmaqla, digər vergi, rüsum və yığımlar daxildir.

Nümunə 1: “ABC” müəssisəsi tütün məmulatları istehsalçısıdır. O, “CBA” müəssisənə X manat (ƏDV nəzərə alınmadan) tutun məhsulu satıb. Satılmış məhsulun aksiz vergisi Y manatdır.

Vergi tutulan əməliyyatın dəyəri =  (X+Y) manat

ƏDV = (X+Y) * ƏDV üzrə vergi dərəcəsi

ƏDV üzrə vergi bazasının idxal zamanı müəyyən edilməsi

Vergi Məcəlləsinin 159.3 maddəsinə görə malların idxalı vergiyə cəlb edilən idxal sayılır və ƏDV üzrə vergitutma bazası müəyyən edilərkən istifadə edilir. Təbii ki, bu zaman qanunvericilik əsasında vergidən azad edilmiş idxal istisnadır.

Nümunə 2: The Best” MMC ƏDV ödəyicisidir. 2021-ci ilin sentyabr ayında satış məqsədi ilə gömrük dəyəri 35.000 manat təşkil etmiş tibbi ləvazimatlar idxal etmişdir. İdxal zamanı gömrük orqanları 6300 manat  (35.000*18%) ƏDV hesablayacaqdır.  

Respublikaya müvəqqəti idxal şəkilində, tranzit yük daşıma qaydasında buraxılan mallar, habelə müvafiq qanunvericiliyin tələblərini pozmadan daxili istehlak məqsədi ilə idxal olunmuş yaxud qəbul olunmuş sayılmayan mallar ƏDV məqsədləri üçün idxal sayılmır.

Nümunə 3: “İntrovert” MMC nəşriyyat avadanlıqlarının təmiri ilə məşğuldur. Türkiyə şirkəti özünə məxsus avadanlığın təmiri üçün onu “İntovert” MMC şirkətinə göndərmişdir. Avadanlıqlar təmir olunduqdan sonra 2 ay ərzində geri Türkiyəyə qayıtmalıdır. Gömrük orqanlarında rəsmiləşdirmə “müvəqqəti idxal” rejimində edilərək ƏDV tətbiq edilmir.

İşçilərə verilən mallara (xidmətlərə) görə vergitutma bazası

Vergi ödəyicisi öz işçilərinə haqqı ödənməklə yaxud əvəzsiz qaydada mal verə, iş görə yaxud xidmət göstərə bilər. Bu əməliyyatlar, həmçinin bater ƏDV tutulan əməliyyat sayılır. Əlavə dəyər vergisi üzrə vergitutma bazasının təyin edilməsi aşağıdakı nümunələrdə verilib.

Nümunə 4: Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kişi geyimləri dükanı işlədir. O öz işçisinə ümumi dəyəri 300 AZN olan paltarları əvəzsiz verir. Malların dəyəri ƏDV-yə cəlb edilmir. Çünki vergi ödəyicisi ƏDV ödəyicisi deyil.  

Nümunə 5: ƏDV ödəyicisi ayaqqabı tikişi fəaliyyəti ilə məşğul olur. 8 mart ilə əlaqədar bütün qadın işçilərinə fabrikdə istehsal olunan ayaqqabılardan 1 cüt əvəzsiz  formada təqdim edir. Təqdim edilmiş bütün ayaqqabıların ümumi bazar dəyəri vergitutma obyektidir..  

Qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilən mallardan ƏDV

ƏDV ödəməklə alınan və qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilən mallara əvəzləşdirmə hüququ olduqda, əvəzləşdirmə olmasa belə, onlara ƏDV hesablanmalıdır (maddə 159.5). Belə bir sual yaranr: əvəzləşdirdiyimiz ƏDV-ni geri qaytarmaq başa düşüləndi, lakin əvəzlədirmədiyimiz ƏDV üçün niyə hesablama verib dövlətə ödəməliyik?

Fikrimizcə, maddədə sonradan əvəzləşdirilmə ehtimalı nəzərə alınıb. Praktikada vergi orqanlarının vəzifəli şəxsləri bəzən əvəzləşdirilməmiş vergiyə görə hesablama tələb etmir, bəzən isə bu maddəyə əsaslanaraq vergi hesablanmasının edilməli olduğu təkid edirlər. Təbii ki, vergi ödəyicisi də, əlavə vergi ödəməmək məqsədi ilə, belə hallarda əvəzləşdirmə hüququndan istifadə edəcək.

VM 159.5 maddəsi nəinki qeyri-kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilmiş mallar  üçün, həmçinin  eyni zamanda itmə, xarab olma, oğurluq hallarında da ƏDV hesablanmasını tənzimləyir.

Nümunə 6: Vergi ödəyicisi 120.000 AZN dəyərində mal almış və alış zamanı ödədiyi ƏDV-ni əvəzləşdirmişdir. Sonradan 5 ay keçdikdən sonra vergi ödəyicisi bu malların 10.000 AZN dəyərində hissəsini körpələr evinə pay verir, 3000 AZN hissəsi isə inventarizasiya zamanı əksik gəlir. Hər iki hal eyni ayda baş vermişdir. Vergi ödəyicisi üçün vergitutma bazası 13000 AZN olacaq və o, bu məbləğə ƏDV hesablayaraq dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisindən alınmış mallar qeyri-kommersiya məqsədi üçün istifadə edildikdə, həmin mal itəndə, oğurlananda onlara ƏDV hesablanmır. Bu zaman alıcının sadələşdirilmiş yaxud ƏDV ödəyicisi olması önəm daşımır, çünki mal ƏDV ödəməklə və əvəzləşmə hüququ əldə etməklə alınmayıb. Həmin malın satışı zamanı isə onu alış dəyəri həddində ƏDV-yə cəlb etmirik.

Bu halda ƏDV ödəyicisi olmayan mənfəət (gəlir vergisi) ödəyicisi də sadələşdirilmiş vergi ödəyicisinə bərabər tutulur.

ƏDV ödəyicisindən alınmış mallar qeyri-kommersiya məqsədi üçün istifadə edildikdə, həmin mal itəndə, oğurlananda ƏDV ödənilib-ödənilməməsindən yaxud və  VM 175.1-ci maddəyə uyğun olaraq ödənilməməsindən asılı olmayaraq əgər, VM 175.2, 175.3 və 175.6-cı maddələr üzrə əvəzləşmə hüququmuz olmayıbsa, onlara   ƏDV hesablanmır.  Əgər qeyd edilən maddələr üzrə əvəzləşmə hüququ varsa ƏDV hesablanmalıdır. Satışı da eyni qaydada aparılır.  


Print Friendly, PDF & Email