“Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)” hesabı üzrə tənzimləmələr
Hesablar Planının 3-cü bölməsinin 34-cü maddəsi (“Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)”) üzrə açılmış hesablar müəssisənin mənfəət və zərəri üzrə əməliyyatların uçotu üçün nəzərdə tutulub.
Əgər müəssisələr hesabat dövrünü mənfəətlə bağlayarsa xüsusi kapitalda artma, zərərlə bağlayarsa azalma baş verəcəkdir. Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) hesabat dövrünə uyğun hesablanan vergi çıxıldıqdan sonra qalan xalis mənfəəti (zərər) ifadə edir və uçotu 341 saylı eyni adlı hesab üzrə aparılır.
341 saylı “Hesabat dövründə alis mənfəət (zərər)” hesabı üzrə mühasibat AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” ilə tənzimlənir.
“Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)” maddəsi üzrə aşağıdakı hesablar açılır (Qaydalar: 32.1):
341 №-li “Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat dövrü ərzində əldə olunmuş xalis mənfəəti (zərəri) barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.
Hesabat dövrü ərzində xalis mənfəət əldə edildikdə həmin qaydaların 32.2.-ci bəndilə nizamlanır.
341 saylı “Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)” hesabı kapital hesabıdır.
Aşağıda bu hesab üzrə müxabirləşmə nümunələri verilib.
341 saylı hesabda dividend ödənişindən xalis mənfəətin uçotu
“A” MMC-nin təsisçiləri hesabat ilinin sonunda Dividend götürülməsi ilə bağlı qərar qəbul etmişdir. Qərara əsasən təsisçilərə 26000 AZN Dividend ödənilib.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Dividend elan edildikdə | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 26000.00 |
| 2 | Elan edilmiş dividend üzrə təsisçilər qarşısında kreditor borcu yarandıqda | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 26000.00 |
| 3 | Dividend ödənildikdə | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 26000.00 |
İşçilərə müavinət ödənilməsinin xalis mənfəətə təsiri
“A” MMC-nin 5 işçisi şaxtada yeraltı işlərin aparılması zamanı təhlükəszilik qaydalarına əməl edilmədiyi üçün iş zamanı baş verən qəzada dağıntlar altında qalaraq həlak olmuşdur. Baş verən hadisəyə görə “A” MMC həmin işçilərin ailələlərinə müavinət ödəməlidir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Həlak olan işçilərə görə ümumi müavinət hesablandıqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 511 – İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər” | 10000.00 |
| 2 | Həlak olan işçilərə müavinət təqdim olunduqda | 511 – İşdən azad olma ilə bağlı uzunmüddətli müavinətlər və öhdəliklər” | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 1000.00 |
Nizamnamə kapitalı xalis mənfəət hesabına artırıldıqda əldə olunan xalis mənfəət
Məlum olmuşdur ki müəssisənin ilin sonunda xalis mənfəəti 250000 AZN-dir olmuşdur. Xalis mənfəətin 30%-lik hissəsi nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Xalis mənfəət formalaşdıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 250000.00 |
| 2 | Nizamnamə kapitalının məbləği təyin olunduqda | 302 – Nizamnamə (nominal) kapitalın ödənilməmiş hissəsi | 301 – Nizamnamə (nominal) kapitalı | 75000.00 |
| 3 | Nizamnamə kapitalı xalis mənfəət hesabına artırıldıqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 302 – Nizamnamə (nominal) kapitalın ödənilməmiş hissəsi | 75000.00 |
Hesabat ilinin sonunda bir çox müəssisələr kimi “A” MMC də il ərzində qazandığı gəlirləri və xərclərini müəyyənləşdirdikdən sonra mənfəətini hesablamışdır. Büdcə ilə hesablaşdıqdan sonra 260000 manat xalis mənfəəti formalaşmışdır. Həmin xalis mənfəətin 150000 manatlıq hissəsi iki nəfər təsisçi arasında bölüşdürülmüşdür. Təsisçi qərarı hazırlandıqdan sonra məlum oldu ki, təsisçilərdən biri payına düşən hissəsindən 40000 manatını dividend kimi götürməkdən imtina etmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Xalis mənfəət əldə edildikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 260000.00 |
| 2 | Dividend elan olunduqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 150000.00 |
| 3 | Dividend üzrə təsisçilər qarşısında öhdəlik yarandıqda | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 150000.00 |
| 4 | Dividend üzrə təsisçilər qarşısında öhdəlik azaldıqda | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 40000.00 |
| 5 | Elan olunmuş dividenddən imtina edildikdə | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 40000.00 |
Faizin hesablanmasının xalis mənfəətə təsiri
“A” MMC tərəfindən may ayının sonunda işçilərin əməkhaqqıları ödənilmişdir. Lakin hesablanmış sosial sığorta haqları müəyyən edilmiş müddət ərzində ödənilmədiyindən faiz hesablanmışdır.
İşçi hesabına sosial sığorta haqqına (məcburi dövlət sosial sığortası) görə hesablanan faiz – 25 AZN
İşəgötürən hesabına sosial sığorta haqqına (məcburi dövlət sosial sığortası) görə hesablanan faiz – 48 AZN
Faizin uçotu aşağıdakı kimidir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Sosial sığorta haqlarının vaxtında ödənilməməsinə görə faiz hesablandıqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 522-5 – Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər | 73.00 |
| 2 | Faizin ödənişi həyata keçirildikdə | 522-5 – Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 73.00 |
Qanunvericilik üzrə ehtiyatların yaranmasının xalis mənfəətə təsiri
Müəyyən olmuşdur ki, hesabat ilinin sonunda “A” MMC-nin formalaşan xalis mənfəəti 80000 manatdır. “A” MMC-nin direktoru tərəfindən alınan qərara əsasən mövcud xalis mənfəətin 20000 manatı Nizamnamə üzrə ehtiyyatlar üçün, 20000 manatı Qanunvericilik üzrə ehtiyatlara və 20000 manat isə Digər ehtiyatlara ödənilməlidir. Geriyə qalan 20000 manat Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəətə (ödənilməmiş zərərə) görə ayrılmalıdır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Mallar xaricdən idxal edildikdə | 801 – Ümumi mənfəət (Zərər) | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 80000.00 |
| 2 | Mövcud xalis mənfəətin 20000 manatı Nizamnamə üzrə ehtiyat hesabına ödənildikdə | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 334 – Nizamnamə üzrə ehtiyat | 20000.00 |
| 3 | Mövcud xalis mənfəətin 20000 manatı Qanunvericilik üzrə ehtiyat hesabına ödənildikdə | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 333 – Qanunvericilik üzrə ehtiyat | 20000.00 |
| 4 | Mövcud xalis mənfəətin 20000 manatı Digər ehtiyatlar hesabına ödənildikdə | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 335- Digər ehtiyatlar | 20000.00 |
| 5 | Geridə qalan 20000 manat Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəətə (ödənilməmiş zərərə) görə ayrıldıqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 343 – Keçmiş illər üzrə bölüşdürülməmiş mənfəətə (ödənilməmiş zərər) | 20000.00 |
