Faizlər üzrə kreditor borclar
Müəssisələr borc kimi əldə etdiyi pul vəsaitlərini ödəyərkən müəyyən faiz nisbətində əlavə məbləğlər ödəməli olurlar. İstiqrazların alınması, maliyyə icarəsi ilə əməliyyatlar zamanı da faizlərlə bağlı öhdəliklər yaranır. Müddətinə görə belə öhdəliklər qısa və uzun müddətli kimi xarakterizə olunur. Qısamüddətli öhdəliklər 434 saylı “Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında uçota alınır. Bu yazıda nəzərdən keçirilən 434 saylı hesab faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları uçota almaq üçün nəzərdə tutulub. Uzunmüddətli kreditor borclar Hesablar Planının 43-cü maddəsinə uyğun olaraq uçota alınır.
Uçot zamanı istifadə edilən mühasibat uçotunun ən uyğun beynəlxalq standartları bunlardır:
- 9 nömrəli “Maliyyə Alətləri” MHBS (IFRS 9);
- 7 nömrəli “Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat” MUBS (IAS 7);
- 23 nömrəli “Borclar üzrə məsrəflər” MUBS (IAS 23).
434-cü hesab: faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları
Bu hesab üzrə müxabirləşmələr AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” əsasında tənzimlənir. Qaydaların 37.1-ci maddəsinə görə uzunmüddətli kreditor borcları üzrə 434 saylı hesabdan başqa aşağıdakı hesablar da açılır:
- “Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları” (431-ci hesab);
- “Törəmə (asılı) cəmiyyətlərə uzunmüddətli kreditor borcları” (432-ci hesab);
- “Tikinti müqavilələri üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” (433-cü hesab);
- “Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” (434-ci hesab);
- “Digər uzunmüddətli kreditor borcları” (435-ci hesab).
434 №-li “Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabı öhdəlik (passiv) hesabıdır.
434 saylı hesab üzrə tənzimləmələr
“Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan faizlərə görə yaranan kreditor borcları haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.
Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda həmin qaydaların 37.25.-ci, onlar qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 37.26.-cı bəndi tətbiq edilir.
Belə kreditor borclara görə məzənnə fərqi yarandıqda mühasibat yazılışları həmin qaydaların 37.27.-ci bəndi əsasında aparılır.
Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kimi təsnifləşdirilmədən birbaşa olaraq ödənilməsi halları həmin qaydaların 37.28.-ci bəndi, üçüncü şəxs tərəfindən ödənilməsi halları 37.29.-cu bəndi ilə nizamlanır.
Bank krediti götürüldükdə faiz öhdəliyi yarandığı halla bağlı müxabirləşmə nümunələri
“A” MMC istehsal prosesini fasiləsiz şəkildə davam etdirmək üçün pul vəsaitlərinin yetərsiz olduğu qənaətinə gəlmişdir. May ayında bankdan 80000 manatlıq kredit götürməklə pul problemi həll olunmuşdur. Bankla müəssisə arasında bağlanan müqavilənin şərtlərinə əsasən kreditin müddəti 2 il, illik faiz dərəcəsi 17% olaraq razılaşdırılmışdır. Müəssisə kreditin 50%-ni birinci il, qalan hissəni növbəti il ödəməlidir.
Burada, birinci ildə ödəniləcək faizlər qısamüddətli öhdəliklərə aid edilir. İkinci ildə ödəniləcək faizlər isə uzunmüddətli öhdəliklərə aid edilir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Bankdan uzunmüddətli kredit götürüldükdə | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 401 – Uzunmüddətli bank kreditləri | 80000.00 |
| 2 | İlk ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 6800.00 |
| 3 | İkinci ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 6800.00 |
| 4 | Bank krediti üzrə ilk ilin əsas məbləği ödənildikdə | 401 – Uzunmüddətli bank kreditləri | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 40000.00 |
| 5 | Bank krediti üzrə ilk ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 6800.00 |
| 6 | Bank krediti üzrə ilk ilin faizi xərcə aid edildikdə | 751 – Maliyyə xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 6800.00 |
| 7 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 751 – Maliyyə xərcləri | 6800.00 |
İkinci il uzunmüddətli faiz öhdəliyi qısamüddətli faiz öhdəliyinə aid edilir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İkinci ilin faiz borcları uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 6800.00 |
| 2 | İkinci ilin faiz xərcləri uzunmüddətli xərclərdən qısamüddətli xərclərə aid edildikdə | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 6800.00 |
| 3 | Bank krediti üzrə ikinci ilin əsas məbləği ödənildikdə | 401 – Uzunmüddətli bank kreditləri | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 40000.00 |
| 4 | Bank krediti üzrə ikinci ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 6800.00 |
| 5 | Bank krediti üzrə ikinci ilin faizi xərcə aid edildikdə | 751 – Maliyyə xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 6800.00 |
| 6 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 751 – Maliyyə xərcləri | 6800.00 |
Maliyyə icarəsi zamanı faizlər üzrə kreditor borcların uçotu ilə bağlı nümunə
“A” MMC dəyəri 250000 manat olan Əsas vəsaitin maliyyə icarəsilə əlaqədar olaraq “E” MMC ilə müqavilə imzalamışdır. Müqavilənin müddəti 2 ildir. Razılığa əsasən “A” MMC Əsas vəsaitə olan borcunu illərə mütənasib bölməklə ödəməlidir. 2-ci ilin sonunda Əsas vəsaitə görə olan 162500 manat əsas məbləğ, 87500 manat faiz məbləği tam ödənilməlidir.
Burada, birinci ildə ödəniləcək faiz borcu qısamüddətli öhdəliklərə aid edilir. İkinci ildə ödəniləcək faiz borcu isə uzunmüddətli öhdəliklərə aid edilir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Maliyyə icarəsi ilə Əsas vəsait əldə edildikdə | 111 – Torpaq, tikili və avadanlıqlar-Dəyər | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 162500.00 |
| İlk ilin icarə haqqı uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 81250.00 | |
| 2 | İlk ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 3 | İkinci ilin faiz borcları qeydə alındıqda | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 4 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin əsas məbləği ödənildikdə | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 81250.00 |
| 5 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 43750.00 |
| 6 | Maliyyə icarəsi üzrə ilk ilin faizi xərcə aid edildikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 43750.00 |
| 7 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 43750.00 |
İkinci il üçün uzunmüddətli faiz öhdəlikləri aşağıdakı şəkildə uçota alınır:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İkinci ilin icarə haqqı uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 406 – Maliyyə icarəsi üzrə uzunmüddətli öhdəliklər | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 81250.00 |
| 2 | İkinci ilin faiz borcları uzunmüddətli öhdəliklərdən qısamüddətli öhdəliklərə aid edildikdə | 434 – Faizlər üzrə uzunmüddətli kreditor borcları | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 43750.00 |
| 3 | İkinci ilin faiz xərcləri uzunmüddətli xərclərdən qısamüddətli xərclərə aid edildikdə | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 191 – Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri | 43750.00 |
| 4 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin əsas məbləği ödənildikdə | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 81250.00 |
| 5 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin faiz məbləği ödənildikdə | 537 – Faizlər üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 43750.00 |
| 6 | Maliyyə icarəsi üzrə ikinci ilin faizi xərcə aid edildikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 242 – Gələcək hesabat dövrünün xərcləri | 43750.00 |
| 7 | Xərc kimi tanınan faizlər Ümumi mənfəətə bağlandıqda | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 43750.00 |
Qeyd: Müəssisə digər müsəssisələrdən faizlə uzunmüddətli borclar əldə etdiyi zaman faizlərin uçota alınması prosesi yuxarıda qeyd olunmuş formada həyata keçirilir. Bu zaman əsas borc məbləği 404 saylı “Uzunmüddətli borclar” hesabında əks etdirilir. Faiz borcları da eyni qaydada uçota alınır.
