Kreditor borcları (liabilities)
Uzunmüddətli kreditor borclar Hesablar Planının 43-cü maddəsi üzrə açılmış hesablarda uçota alınır. 431 saylı “Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabı onlardan biridir.
Malsatanlar, podratçılar dedikdə müqavilə (sifariş) əsasında mal-material sərvətləri göndərən, müxtəlif növ işləri yerinə yetirən, xidmətlər göstərən müəssisələr başa düşülür. İnşaat üzrə podratçılar da belə təşkilatlardandır.
Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq kreditor borcları maliyyə hesabatlarında aşağıdakı standartların tələblərinə uyğun əks etdirilir:
MUBS (IAS) 39 – “Maliyyə Alətləri: Tanınma və ölçülmə”
MHBS (IFRS) 9 – “Maliyyə Alətləri”;
MHBS (IFRS) 7 – “Maliyyə Alətləri: Məlumatların açıqlanması”.
Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları da maliyyə öhdəlikləri kimi xarakterizə olunur.
“Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabı tənzimləmələr
431-ci hesab üzrə müxabirləşmələrin verilməsi AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” ilə tənzimlənir. Qaydaların 37.1-ci maddəsinə görə uzunmüddətli kreditor borcların uçotu məqsədi ilə aşağıdakı hesablar da açıla bilər:
Öhdəlik (passiv) hesabı olan 431 №li “Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları” hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində ödənilməsi tələb olunmayan əsas fondlar, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatların əldə edilməsi üzrə yaranan kreditor borcları barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.
Malsatan və podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları yarandıqda yuxarıda qeyd edilən qaydaların 37.2.-ci bəndi, belə öhdəliklə qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə isə 37.5.-ci bəndi tətbiq edilir.
Malsatan, podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borclarına görə yaranmış məzənnə fərqi üzrə mühasibat yazılışları yarandıqda həmin qaydaların 37.6.-cı bəndinə uyğun aparılır.
Malsatan, podratçılar üzrə uzunmüddətli kreditor borcları ödənildikdə müxabirləşmələr həmin qaydaların 37.7.-ci bəndilə nizamlanır.
Mallar (iş, xidmət) alındıqda 431 saylı hesab üzrə müxabirləşmə nümunələri
“A” MMC iyun ayında “B” MMC-dən 35000 manatlıq mal almışdır. Tərəflər arasında bağlanan müqaviləyə əsasən ödənişin cari ildə edilməsi nəzərdə tutulmayıb. Odur ki, “A” MMC-nin ödənişi həyata keçirmək üçün növbəti ilin dekabr ayına qədər vaxtı var.
Alınan mallara görə yaranan uzunmüddətli kreditor borclarının uçotu:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kreditor borcları kimi nəzərə alındıqda (Əsas məbləğ) | 205 – Mallar | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 35000.00 |
| 2 | Qısamüddətli kreditor borcları uzunmüddətli kreditor borcları kimi nəzərə alındıqda (ƏDV məbləğ) | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 6300.00 |
12 aydan uzun müddət keçdikdən sonra ödəniş edildikdə:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Malların əsas məbləği ödənildikdə | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 35000.00 |
| 2 | Malların ƏDV məbləği ödənildikdə | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 6300.00 |
Uzunmüddətli kreditor borclar qısamüddətli kreditor borclara aid edildikdə
“A” MMC istehsal fəaliyyətini davam etdirmək üçün malların alışını həyata keçirmək məqsədilə “B” MMC ilə 2 illik müqavilə bağlamışdır. 105000 manat dəyərində mallar yanvar ayında təhvil alınmışdır. Borcun 50000 manatlıq hissəsi cari ildə ödənilmişdir.
Müqaviləyə əsasən uzunmüddətli kreditor borclarının uçotu:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Malların alışı həyata keçirildikdə | 205 – Mallar | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 105000.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 18900.00 |
Cari il ərzində ödənilmiş kreditor borcları qısamüddətli kreditor borclar kimi uçota alınaraq silindikdə:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Uznmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kreditor borcları kimi nəzərə alındıqda (Əsas məbləğ) | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 50000.00 |
| 2 | Uzunmüddətli kreditor borcları qısamüddətli kreditor borcları kimi nəzərə alındıqda (ƏDV məbləğ) | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 9000.00 |
| 3 | Malların bir hissəsinin əsas məbləği ödənildikdə | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 50000.00 |
| 4 | Malların bir hissəsinin ƏDV məbləği ödənildikdə | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 9000.00 |
Məzənnə fərqi üzrə uzunmüddətli kreditor borclarının 431 saylı hesabda uçotu
“A” MMC satdığı məhsulların çeşidlərini artırmaq, fərqli keyfiyyətdə mallar əldə etmək məqsədilə xaricdən malları idxal edir. Malları satan ölkə Rusiya olduğundan malların alış qiyməti dollarla təyin olunmuşdur. Tərəflər arasında bağlanan müqaviləyə əsasən malların qiyməti 26000 dollar təyin olunmuşdur. Müqavilədə nəzərdə tutulan digər şərt isə ödənişi malları təhvil aldıqdan 1 il sonra etmək idi.
Qeyd etmək istəyirik ki, malların ödənişinin həyata keçirildiyi gün valyuta məzənnəsinə əsasən ödənilən pulların miqdarında artma yaxud azalma halları müşahidə oluna bilər.
Alış tarixinə 1 $ = 1.70 ₼
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Malların idxalı həyata keçirildikdə | 205 – Mallar | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 44200.00 |
| 2 | Gömrük yığımı, rüsumu malların dəyərini artırdıqda | 205 – Mallar | 538 – Digər qısamüddətli kreditor borcları | 200.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda: (44200+200) × 18% | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 538 – Digər qısamüddətli kreditor borcları | 7992.00 |
| 4 | Gömrükdə hesablanan ƏDV ödənildikdə | 538 – Digər qısamüddətli kreditor borcları | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 7992.00 |
1-ci hal üzrə görürük ki, dolların məzənnəsi aşağı düşüb. Bu o deməkdir ki, müəssisə malların alış anına olan məbləği ilə ödəniş anına olan məbləğ arasındakı fərq qədər satışdankənar gəlir əldə edib.
1 $ = 1.70 ₼ → 26000 × 1.70 = 44200
1 $ = 1.67 ₼ → 26000 × 1.67 = 43420
Müsbət məzənnə fərqi → 44200 – 43420 = 780
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Xaricə ödəniş üçün konvertasiya əməliyyatı aparıldıqda | 222 – Yolda olan pul köçürmələri | 223-1 – Bank hesablaşma hesabları | 43420.00 |
| 2 | Valyuta hesabına 26000hdollar mədaxil edildikdə | 223-2 – Bank hesablaşma hesabları | 222 – Yolda olan pul köçürmələri | 43420.00 |
| 3 | Malların əsas məbləği ödənildikdə | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 223-2 – Bank hesablaşma hesabları | 43420.00 |
| 4 | Məzənnə fərqindən gəlir nəzərə alındıqda | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 780.00 |
2-ci hal üzrə görürük ki, dolların məzənnəsi qalxıb. Bu o deməkdir ki, müəssisə malların alış anına olan məbləği ilə ödəniş anına olan məbləğ arasındakı fərq qədər zərər əldə edib.
1 $ = 1.70 ₼ → 26000 × 1.70 = 44200
1 $ = 1.72 ₼ → 26000 × 1.72 = 44720
Mənfi məzənnə fərqi → 44720 – 44200 = 520
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Xaricə ödəniş üçün konvertasiya əməliyyatı aparıldıqda | 222 – Yolda olan pul köçürmələri | 223-1 – Bank hesablaşma hesabları | 44720.00 |
| 2 | Valyuta hesabına 26000 dollar mədaxil edildikdə | 223-2 – Bank hesablaşma hesabları | 222 – Yolda olan pul köçürmələri | 44720.00 |
| 3 | Malların əsas məbləği ödənildikdə | 431 – Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları | 223-2 – Bank hesablaşma hesabları | 44200.00 |
| 4 | Məzənnə fərqindən zərər nəzərə alındıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 223-2 – Bank hesablaşma hesabları | 520.00 |
