Mədən vergisinin hesablanması formaları
Yerin təkinin istifadəçisi olan müəssisə və fərdi sahibkarlar tərəfindən çıxarılan faydalı qazıntılar üçün mədən vergisinin hesablanması aparılır və ödənilir. Bu zamanı Azərbaycan Vergi Məcəlləsinin 217-ci maddəsi əsas götürülür. Maddədə hesablamaların iki formada aparılması tələb olunur:
- Məcəllənin 216.1 maddəsində müəyyən edilmiş və topdansatış qiymətlərə tətbiq edilən, faizlə ifadə olunmuş advalor dərəcələrlə;
- hasil edilmiş faydalı qazıntının hər kubmetrinə tətbiq edilən, manatla ifadə olunmuş, xüsusi sabit məbləğlərlə (VM, maddə 216.2).
Advalor dərəcələrlə hesablamalar
Faizlə ifadə olunmuş advalor dərəcələrlə mədən vergisinin hesablanması yerin təkindən çıxarılan aşağıdakı faydalı qazıntılara tətbiq olunur:
- xam neft – 26 faiz;
- təbii qaz – 20 faiz;
- filizlər (bütün növ metallar) 3 faiz.
Xam neftin, təbii qazın hasilatı texnologiyası çıxarılmış neftin yaxud qazın müəyyən miqdarı yenidən geri quyuya vurulmasını zəruri edir. Geri vurulan faydalı qazıntının miqdarı Nazirlər Kabinetinin 11 nömrəli qərarına uyğun olaraq müəyyən edilən normativlərlə hasilatdan çıxılır.
Nümunə 1: Müəssisə 2022-ci ilin avqustunda dənizdə 170 ton xam neft hasil etmiş, bunun 4 tonunu texnoloji proseslə əlaqədar olaraq quyuya geri vurmuşdur. Neftin tonunun topdansatış qiymətinin 280 manat olduğunu nəzərə alaraq müəssisənin hesablamalı olduğu vergini müəyyənləşdirin.
1. Normativin dənizdə 1,47% olduğunu nəzərə alsaq, quyuya geri vurulan neftin miqdarı 170 × 1,47% = 2.5 ton olacaq.
2. Vergiyə cəlb edilən neftin həcmi 170 – 2.5 = 167.5 ton təşkil edəcək.
3. Neftin tonunun topdansatış qiymətinin 280 manat, verginin dərəcəsinin 26% olduğunu nəzərə alıb mədən vergisinin hesablanmasını aparaq: (167.5 * 280) * 26% = 12.194 manat
Hasilatın həcminə görə mədən vergisinin hesablanması
Mədən vergisinin hesablanmasının digər forması çıxarılan faydalı qazıntıların həcmi kimi müəyyən edilən vergitutma bazasına xüsusi dərəcələrin (bir kubmetrə) tətbiqidir. Belə hesablama qeyri-fliz faydalı qazıntılara tətbiq olunur, məsələn (hər kubmetrə manatla):
- seolit, kvars qumları, barit, mərmərləşmiş əhəng daşı – 1;
- mişar daşları – 2;
- qiymətli bəzək daşları – 6;
- yodlu-bromlu sular – 0,04.
Nümunə 2: Fərdi sahibkar 2022-ci ildə hesabat ayında 150 kubm. seolit, 200 kubm. çınqıl xammalı hasil etmiş, seolitin 20 kubmetrini, çınqılın 140 kubmetrini təqdim etmişdir. Mədən vergisinin hesablanması belə olacaq: 150*1 + 200*1 = 150 + 200 = 350 manat
Gəlir (mənfəət) vergisindən çıxılma
Qeyd edək ki, hər iki formada hesablanmış mədən vergisi gəlir (mənfəət) vergisi məqsədləri üçün tam məbləğdə gəlirdən çıxıla bilər.
Nümunə 3: A müəssisəsi yanvarda 30 min ton xam neft, 2 min kubmetr seolit hasil etmişdir. Xam neftin tonunun topdansatış qiyməti 53,6 manat olarsa, vergi məqsədləri üçün gəlirdən çıxılan xərc 30000 * 53,6 * 26% + 2000*1 = 418080 + 2000= 420080 manat olacaq.
Mədən vergisini nə vaxt ödəməli?
Mədən vergisinin hesablanmasını aparan vergi ödəyicisi verginin bəyannaməsini hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq vergi orqanına təqdim edir. Dövlət büdcəsinə verginin ödənişi də bu qaydada ödənilir.
Nümunə 4: “B” MMC 2021-ci ilin may ayında 4900 kubmetr tikinti qumu hasil etmişdir. İyun ayının 20-dən gec olmayaraq həmin quma görə hesablanmış vergini büdcəyə ödəməlidir.
Nümunə 5: Naxçıvan şəhərində fəaliyyət göstərən müəssisə 2022-ci ilin avqustunda 100 kubmetr daş duz və 1000 kub tikinti qumu çıxarmışdır. Mədən vergisi hesablanması belə olacaq:
100 kubm. daş duz: 100 * 6,0 = 600 manat;
1000 kubm. tikinti qumu: 1000*1 = 1000 manat.
Müəssisə sentyabrın 20-dən gec olmayaraq hesablanmış verginin bəyannaməsini vergi orqanına təqdim etməklə vergini (1600 manat) 20 sentyabr tarixindən gec olmayaraq dövlət büdcəsinə ödəməlidir.
