İnqilaba qədərki Rusiyada mühasibat uçotu əsasən o vaxtadək mühasibat sahəsində mövcud olan qaydalar əsasında aparılırdı. İ. Axmatov, A. Rudanovskiy, F. Yezerskiy öz əsərlərində yeni ideyalar irəli sürməyə və onları təcrübədə tətbiq etməyə cəhd göstərirdilər.
İ. Axmatov bəzi fransız ideyalarının tərəfdarı idi. “İtalyan və ya təcrübə mühasibatlığı” əsərində o, ilk dəfə mühasibat uçotunun siyasi iqtisadın bir hissəsi (çox güman ki, o, De la Portanın ideyalarının təsiri altına düşmüşdü) olduğunu təsdiq etdi. Axmatov öz işində uçota və fabrik mühasibatına diqqət ayırırdı.
Yezerskiy – rus iqtisadçısı, nəzəriyyəçisi. Mühasibat işlərindən təcrübədə istifadə edirdi, “Hesablayıcılar cəmiyyəti” jurnalının naşiri idi. O, fransız məktəbinin müddəalarına çox yaxın olan mühasibat uçotunun maliyyə təfsirini verməyə çalışdı. O, Rusiyada ən kütləvi mühasib kurslarının yaradıcısı hesab olunur. “Yalanlar, zərərlər və səhvlər, ikili italyan mühasibat sistemi çərçivəsində gizlənən düzgün balanslarda və rus üçlü sisteminin üzə çıxardığı düzgün əlamətlər” kitabında (1876-cı il) F. Yezerski mühasibat hesabatlılığının özünə aid orijinal şəxsi formasını təklif etdi. O, mühasibat işlərində kənardan götürülmə terminologiyanın yerinə rus sözlərindən istifadə etməkdə təkid edirdi.
Rudanovskiy rus mühasibi idi, hansı ki, “fransız doktrinasını italyan rəng çalarlarında” ifadə edirdi. O, həm balansı həm də dinamikanı statika (əsil həqiqətdə balans) və maliyyə nəticələrinin hesabatı (hansı ki, o büdcə adlandırırdı) kimi qururdu. Rudanovskiy nəzərdən keçirilmiş obyektlərin yenidən qiymətləndirilməsinin yolverilməz olduğunu təkid edirdi. Hesabat dövründə dolayı xərcləri əks etdirən nəticə hesablarından geniş istifadəni tələb edirdi və fondun mühasibat kateqoriyasını (kapitalın əvəzinə) əsaslandırırdı. A. Rudanovskiy sübut etməyə çalışırdı ki, baş mühasib, yalnız özündən bir pillə yuxarıda dayanan baş mühasibə tabe olmalı – və heç vaxt istənilən səviyyədən olan rəhbərə tabe olmamalı idi. Alim öz əsərlərində qiymətləndirməni mühasibat uçotunun əsasını təşkil etdiyini dəfələrlə qeyd etmişdi, həmçinin hesablama predmeti və metoduna yeni yanaşma təklifi irəli sürmüşdü. A. Rudovskinin nəzəriyyəsinin vacib bir aspekti özü tərəfindən irəli sürülmüş “balansın normallaşdırılması” anlayışı oldu. Onun fikrincə normallaşdırma uyğunlaşma qanunundan irəli gəlirdi, hansı ki, fondlaşdırma, ehtiyat və büdcəni nəzərdə tuturdu. O, təbii inventarlaşdırmanı hesablama inventarlaşdırmasından fərqləndirməyi təklif edir, “fond”, “hesabın əsaslandırılması”, “realizə olunması”, “balans külliyatının yalnız birbaşa vasitələrə əsaslanması”, “gəlir cədvəlləri prinsipləri” və s. anlayışlarına aid bir sıra ideyalar vermişdi.
Təhkimçilik hüququnun ləğvi və kapitalizmin inkişafı Rusiyada mühasibat düşüncəsi üçün güclü stimul oldu. Öz inkişafında o, bir neçə mərhələdən keçdi, bunlardan ən mühüm olanları XIX əsrin ikinci yarısında fəaliyyət göstərmiş görkəmli alimlərin: P. Reynbot, A. Prokofyev, İ. Valitskiy, S. İvanova və E. Feldhauzenin adı ilə bağlıdır. Onlar ənənəvi bilikləri təmsil edir və onun ifadəçiləri idilər, eyni zamanda mühasibat nəzəriyyəsinin inkişafına istiqamətlənmiş təkliflərin müəllifləri oldular.
Mühasibat uçotunun inkişaf prosesində belə bir anlayış ortaya çıxdı ki, mühasibat balansı biznesin hərəkərini əks etdirir, hansı ki, onun əsasında daha çox gəlir əldə etmək məqsədini səmərəli korrektə etmək mümkündür.Belə bir uçotun əhəmiyyəti təqdir olundu və mühasibat uçotu biznesin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrildi.
Məqalənin 6-cı hissəsini bu linkə daxil olaraq oxuya bilərsiniz.
Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN.
Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun.
