“Vergi öhdəlikləri” hesabı
Vergilər və sair məcburi ödənişlər üzrə yaranan öhdəliklər Hesablar Planının aid olan hesablarda uçota alınır. Onlardan biri 521 saylı “Vergi öhdəlikləri” hesabıdır.
Vergi öhdəlikləri üzrə subhesabların açılması, müxabirləşmələrin verilməsi AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”-nın tələbləri əsasında aparılır. Bu tələblər həmin qaydaların 1.1 bəndi ilə müəyyən edilmiş mühasibat uçotu subyektlərini əhatə edir.
Qaydaların 42.1-ci bəndinə əsasən 52-ci maddə üzrə aşağıdakı hesablar açıla bilər:
Öhdəlik (passiv) hesabı olan 521 №li “Vergi öhdəlikləri” hesabında mühasibat uçotu subyektinin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə əsasən hesablanmış, tutulmuş, hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində büdcəyə ödənilməli olan vergilər barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.
521 saylı “Vergi öhdəlikləri” hesabı üzrə tənzimləmələr
Vergi öhdəlikləri yarandıqda yuxarıda qeyd edilən qaydaların 42.3-cü, ödənildikdə 42.11-ci, üçüncü şəxs tərəfindən ödənildikdə isə 42.12-ci bəndi tətbiq edilir.
Malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması, habelə verilmiş güzəştlərlə bağlı hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə görə aparılmış dəqiqləşdirilmə ilə əlaqədar uyğun mühasibat yazılışı nəzərdə tutulan qaydaların 42.4-cü bəndinə əsaslanılaraq verilir.
Əldə edilmiş aktivlər üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi əvəzləşdirildikdə 521 saylı “Vergi öhdəlikləri” hesabı üzrə mühasibat yazılışlıları qaydaların 42.5-ci bəndi əsasında aparılır.
Vergi öhdəliklərinin bağışlanması yaxud iddia müddətinin keçməsilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi haqqında bəhs olunan qaydalardakı 42.13-cü bəndə əsasən tənzimlənir.
Material ehtiyatları əskik gəldikdə vergi öhdəlikləri ilə bağlı müxabirləşmə nümunəsi
Nümunə 1. Əskik gəlmə səbəbləri, təqsirkar hesab edilən şəxs məlum olduqda
Müəssisədə aparılan audit yoxlaması zamanı müəssisəyə məxsus 1200 manat dəyərində şüşə lövhələrin əskik gəlməsi halı aşkarlanıb. Auditor şüşə lövhələrin əskik gəlməsinin səbəbini işçinin məsuliyyətsiz yanaşması kimi qiymətləndirib, həmin işçi ona qarşı qaldırılan bütün iddiaları qəbul edilib. Bu zaman, həmin lövhələr işçinin hesabına aid edilmiş, onun əməkhaqqından tutulub. Müəssisə üçün bu əməliyyat xammal, materialların təqdim edilməsi kimi hesab edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Materiallar müəssisə işçisinin hesabına aid edildikdə | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 1200.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 216.00 |
| 4 | Təqsirkar şəxsin əməkhaqqından tutulma edildikdə | 533 – Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 1416.00 |
| 5 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 216.00 |
| 6 | Hesabat dövrü üzrə yaranmış vergi öhdəliyi büdcəyə ödənildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 216.00 |
Nümunə 2. Əskik gəlmə səbəbləri, təqsirkar hesab edilən şəxs məlum olmadıqda
2-ci halda şüşə lövhələrin əskik gəlməsinin səbəbləri, bundan təqsirkar hesab edilən şəxslər məlum olmur. Eyni misal üzərindən təsəvvür edək ki, təqsirkar şəxs məlum deyil, onun təyin edilməsi mümkün deyil.
Alış tarixində ƏDV əvəzləşdirilməmişdir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Əskik gələn materialların ƏDV-si silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 216.00 |
Alış tarixində ƏDV əvəzləşdirilmişdir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Əskik gələn materialların əvəzləşdirilmiş ƏDV-si qədər büdcə qarşısında öhdəlik yarandıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 521 – Vergi öhdəlikləri | 216.00 |
Qısamüddətli debitor borcları kreditor borclarla əvəzləşdirildikdə vergi öhdəlikləri
“A” MMC və, “B” MMC 5 ildir ki, qarşılıqlı surətdə mal (iş, xidmət) alqı-satqısı ilə məşğuldur. Vəziyyət elə bir hal aldı ki, tərəflər malların və xidmətlərin mübadiləsini (barter) həyata keçirmək qərarına gəldilər. Maya dəyəri 6500 AZN olan malları təqdim edən tərəf “A” MMC, onun əvəzində xidmətləri təqdim edən tərəf “B” MMC olaraq qərarlaşdırılmışdır. Bazar qiyməti nəzərə alınaraq mübadilə (barter) olunan malların və xidmətlərin dəyəri 8000 AZN təyin edilmişdir. “A” MMC-nin uçot məlumatları aşağıdakı kimi olacaqdır:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan malların maya dəyəri nəzərə alındıqda | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 205 – Mallar | 6500.00 |
| 2 | Satışın həyata keçirilməsi nəticəsində debitor borcları formalaşdıqda | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 601 – Satış | 8000.00 |
| 3 | ƏDV nəzərə alındıqda | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 1440.00 |
| 4 | Mübadilə (barter) nəticəsində xidmət alışı həyata keçirildikdə | 721 – İnzibati xərclər | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 8000.00 |
| 5 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 1440.00 |
| 6 | Satılmış malların ƏDV məbləği ƏDV Depozit hesabına daxil olduqda | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 1440.00 |
| 7 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 1440.00 |
| 8 | Alınmış xidmətin ƏDV ödənişi həyata keçirildikdə | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 1440.00 |
| 9 | Mübadilə nəticəsində yaranan borclar qarşılıqlı olaraq əvəzləşdirildikdə | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 8000.00 |
| 10 | Ödənilən ƏDV daxil olan ƏDV məbləği ilə əvəzləşdirildikdə | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 521 – Vergi öhdəlikləri | 1440.00 |
| 11 | Əldə edilən gəlir ümumi mənfəətə aid edildikdə | 601 – Satış | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 8000.00 |
| 12 | Maya dəyəri xərci ümumi mənfəətə silindikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 6500.00 |
İcarə ödənişi edildikdə vergi öhdəlikləri ilə bağlı mühasibat yazılışları
Müəssisə malları saxlamaq məqsədilə fiziki şəxsdən anbar icarəyə götürmüşdür. Aylıq icarə haqqı 500 manat olaraq razılaşdırılmışdır. Ödəmə mənbəyində vergi çıxıldıqdan sonra yerdə qalan məbləğ kassa hesabından ödənilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İcarə məbləği hesablandıqda və xərcə aid edildikdə | 721 – İnzibati xərclər | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 500.00 |
| 2 | Ödəmə mənbəyində vergi hesablandıqda (14%) | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 521 – Vergi öhdəlikləri | 70.00 |
| 3 | İcarə məbləği ödənildikdə | 535 – İcarə üzrə qısamüddətli kreditor borcları | 221 – Kassa | 430.00 |
| 4 | Bankdan vergi öhdəliyi ödənildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 70.00 |
Dövlət büdcəsinə ödənişlər edildikdə müxabirləşmə
Malların satışı nəticəsində müsəssisənin dövlət qarşısında 6500 manat vergi öhdəliyi yaranmışdır. Vergi ödənişi ƏDV depozit hesabından həyata keçirilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Dövlət büdcəsinə vergilər ödənildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 6500.00 |
Dividenddən vergi hesablandıqda vergi öhdəlikləri ilə bağlı müxabirləşmə
Hesabat ilinin sonunda bir çox müəssisələr kimi “A” MMC də il ərzində qazandığı gəlirləri, xərclərini müəyyənləşdirməklə mənfəətini hesablamışdır. Büdcə ilə hesablaşmalar aparılmış, 260000 manat xalis mənfəəti formalaşmışdır. Onun 150000 manatlıq hissəsi iki nəfər təsisçi arasında bölüşdürülüb. Müəssisə təsisçilərə dividend ödəyərkən illik dövriyyəyə görə vergi ödənilməsi araşdırılıb nəzərə alınmalıdır. Vergi Məcəlləsinin dividendlərin vergiyə cəlb edilməsilə bağlı maddəsinə nəzər yetirəndə aydın oldu ki, “A” MMC dividend ödəyərkən ÖMV-ə cəlb etməlidir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Xalis mənfəət əldə edildikdə | 801 – Ümumi mənfəət (zərər) | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 260000.00 |
| 2 | Dividend elan olunduqda | 341 – Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər) | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 150000.00 |
| 3 | Dividend üzrə təsisçilər qarşısında öhdəlik yarandıqda | 344 – Elan edilmiş dividendlər | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 150000.00 |
| 4 | Ödəmə mənbəyində vergi tutulduqda | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 521 – Vergi öhdəlikləri | 15000.00 |
| 5 | Təsisçilərə dividend ödənildikdə | 534 – Dividendlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditor borcları | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 135000.00 |
| 6 | Büdcə qarşısında öhdəliklər yerinə yetirildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 15000.00 |
