Sair uzunmüddətli maliyyə aktivləri üzrə uçot
Maliyyə qoyuluşları müddətinə müvafiq olaraq uzunmüddətli və qısamüddətli olur. Qoyuluşların hansı kateqoriyaya aid olduğu müəssisə tərəfindən dəqiq müəyyən edilməlidir. 181 saylı “Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar“ hesabı hesablar planının 18-ci maddəsinə (“Sair uzunmüddətli maliyyə aktivləri”) aid olan hesablardan biridir. Bu maddənin əhatə etdiyi hesablardan bir ildən çox müddətə:
- törəmə müəssisələrə qoyulan uzunmüddətli investisiyalar, yaxud;
- başqa müəssisələrin kapitalına qoyulan uzunmüddətli investisiyaların, habelə;
- başqa müəssisələrə verilən uzunmüddətli borclar əks etdirilir.
Başqa sözlə haqqında bəhs etdiyimiz maddə üzrə açılan hesablarda asılı və birgə müəssisələrdən başqa, həm də digər müəssisələrə qoyulan uzunmüddətli borclar, investisiyalar, maliyyə aktivləri ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Hesablar planının 18-ci maddəsinin tərkibi AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”nın 19.1-ci maddəsinə uyğun olaraq aşağıdakılardan ibarətdir.
Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar üzrə uçot
181 nömrəli “Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar“ hesabı ödəniş məbləği, ödəniş tarixi məlum olan uzun müddətli maliyyə aktivlərinin hərəkətini və mövcudluğunu uçota almaq üçün nəzərdə tutulub. Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalara:
- başqa müəssisələrin qiymətli kağızları;
- dövlət borcları üzrə faizli istiqrazları;
- yerli borclar üzrə faizli istiqrazları və s. misal göstərmək olar.
Aktiv hesab olan 181 hesabında mühasibat uçotu subyektinin ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalarının hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.
Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyaların:
- ilkin dəyəri ilə uçotu yuxarıda qeyd edilən qaydaların 19.3-cü bəndi;
- hər il faiz məbləğlərinin hesablanması halları 19.5-ci bəndi;
- tanınmasının dayandırılması zamanı yaranan hallar 19.6-cı bəndi;
- debitor borclarının müqabilində əldə edilməsi halı isə 19.7-ci bəndi əsasında nizamlanır.
Aşağıda ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar ilə bağlı müxabirləşmə nümunələri verilib.
İnvestisiyaların əldə edilməsi halı
Nümunə 1: “A” MMC fəaliyyət göstərdiyi dövrdə müəyyən layihələri maliyyələşdirə bilmək üçün “B” MMC-dən 100 manat nominal dəyəri 2 il müddəti 10% illik gəliri olan 2000 ədəd istiqraz alıb. Faizlər istiqraz sahiblərinə ildə bir dəfə ödənilir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İstiqrazların əldə edilməsi | 181 – Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 20000.00 |
| 2 | 1-ci ilin faiz gəlirləri gələcək dövrün gəlirləri kimi faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları kimi tanınır | 216 – Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları | 542 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 2000.00 |
| 3 | İstiqrazlar üzrə faiz gəlirlərinin uçota alınması | 176 – Faizlər üzrə uzunmüddətli debitor borcları | 442 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 2000.00 |
| 4 | 1-ci il üçün faiz borcunun ödənilməsi | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 216 – Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları | 2000.00 |
| 5 | 1-ci il üçün faizlərdən olan gəlirlərin tanınması | 542 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 631 – Maliyyə gəlirləri | 2000.00 |
| 6 | 1-ci il üçün olan faiz gəlirləri Ümumi mənfəət (zərər) hesabına bağlanır | 631 – Maliyyə gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (Zərər) | 2000.00 |
| 7 | 2-ci ilin faiz gəlirləri uzunmüddətli gəlirlərdən qısamüddətli gəlirlərə aid edilir | 442 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 542 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 2000.00 |
| 8 | 2-ci il üçün hesablanan faiz uzunmüddətli debitor borclarına əlavə edilir | 216 – Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları | 176 – Faizlər üzrə uzunmüddətli debitor borcları | 2000.00 |
| 9 | 2-ci il üçün faiz borcunun ödənilməsi | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 216 – Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları | 2000.00 |
| 10 | 2-ci il üçün faizlərdən olan gəlirlərin tanınması | 542 – Gələcək hesabat dövrünün gəlirləri | 631 – Maliyyə gəlirləri | 2000.00 |
| 11 | 2-ci il üçün olan faiz gəlirləri Ümumi mənfəət (zərər) hesabına bağlanır | 631 – Maliyyə gəlirləri | 801 – Ümumi mənfəət (Zərər) | 2000.00 |
| 12 | 2 ilin sonunda istiqrazın bağlanılması | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 181 – Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar | 20000.00 |
Nümunə 2: “A” MMC B müəssisəsinin emissiya etdiyi nominal dəyəri 5 manat, 2 il müddəti illik faiz dərəcəsi 20% olan 2000 ədəd istiqrazını, müddəti sonuna kimi saxlamaq üçün əldə etmişdir. Bank hesablaşma hesabından köçürülmə üsulu ilə istiqrazların dəyəri ödənilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | İstiqrazların əldə edilməsi | 181 – Ödənişə qədər saxlanılan uzunmüddətli investisiyalar | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 10000.00 |
