ƏDV-dən azadolmalar və “0” dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatların fərqi

posted in: Vergi, Xəbər | 0
birbank biznes

əlavə dəyər vergisi, ƏDV-dən azadolmalar,ƏDV tətbiq edilməyən hallar hansılardır?

ƏDV-dən azad əməliyyatlar Vergi Məcəlləsinin 164, əlavə dəyər vergisinə “0” dərəcə ilə cəlb edilən əməliyyatlar isə 165-ci maddəsi ilə tənzimlənir.

Bir qayda olaraq yeni başlayan mühasiblər belə əməliyyatlarrın fərqini görə bilmir, hər iki halda vergi tutulmadığını əsas götürərək, onların bu cür iki qrupa bölünməsinin anlamıyla bağlı suallar verirlər. ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatların belə bölgüsündə bir sıra maraqlı nüanslar var. Nümunələr əsasında bu nüanslar, həmin əməliyyatların verdikləri hüquqlar, sonrakı nəticələri barədə məlumat verəcəyik.

İlk növbədə qeyd edək ki:

  • torpaq;
  • pul vəsaiti;
  • qeyri-maddi aktivlər ƏDV məqsədləri üçün mal deyil.

Həmçinin:

  • torpağa mülkiyyət hüququnun verilməsi;
  • pul vəsaitinə mülkiyyət hüqunun verilməsi;
  • işəgötürənə işçi kimi xidmət göstərilməsi də əlavə dəyər vergisi məqsədləri üçün xidmət deyil.

Bu o deməkdir ki, ƏDV ödəyicisi:

  • müəssisədirsə, təqdim etdiyi torpağa görə;
  • bankdırsa, müştərilərinə verdiyi kreditə görə hesablanmamış faizlərə əlavə əlavə dəyər vergisi tətbiq etməyəcək.

Çünki, torpaq da, pul vəsaiti də istehlak edilən aktivlər deyillər, əlavə dəyər vergisi isə istehlaka yönəlib. Başqa bir nümunə kimi, ölkə ərazisində sərnişin və yük daşımaları göstərmək olar. Bü nümunələrdə qeyd olunan əməliyyatlar ƏDV tutulmayan əməliyyatlardır, yəni bu əməliyyatlarda ümumiyyətlə ƏDV hesablanması aparılmır.

Həmçinin, qeyd etməliyik ki, torpağa mülkiyyət hüququnun verilməsinin əlavə dəyər vergisinə cəlb edilən əməliyyat olması, daşınmaz əmlak bazarında ciddi bahalaşmalara, durğunluqlara səbəb olardı. Faiz və kreditlərə əlavə vergilərin hesablanması banklara söykənən iqtisadiyyata ciddi sıxıntılar yaradardı.

ƏDV azadolmaları “0” dərəcəli vergidən necə fərqlənir?

Bəzi əməliyyatlar isə ƏDV tətbiq edilən əməliyyatlardır, lakin müəyyən dövr yaxud bir qrup ödəyici üçün azad olmalar tətbiq edilir. Vergidən azad əməliyyatın “0” dərəcəylə cəlb edilən əməliyyatdan fərqi satış zamanı xüsusi çəki yaratmağı tələb etməsidir.

Əlavə dəyər vergisinə sıfır dərəcə tətbiq etməklə hesablanan əməliyyatlardan faktiki olaraq bu vergi tutulmasa da, onlar ƏDV tutulan əməliyyatlar hesab edilir. Belə əməliyyatlara görə:

  • xüsusi çəki tapmağa;
  • ƏDV əvəzləşdirilməsi aparmamağa əsas yoxdur.

Yəni, aldığınız malların əgər hamısı deyil, yalnız müəyyən hissəsi ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlarda (0 % və ya 18%) istifadə ediləcəksə, yalnız o hissəyə düşən qədər əlavə dəyər vergisi qədər əvəzləşdirməsi aparmalısınız.

Bundan başqa yalnız vergidən azad, habelə yalnız vergiyə cəlb edilməyən əməliyyatınız varsa, əvəzləşmə edə bilməzsiniz. Bu, ƏDV-dən azadolmalar və “0” dərəcə ilə ƏDV tətbiq olunan əməliyyatlar arasında əsas fərqdir.

Nümunə 1:  “Alfa” MMC-nin mart ayı üzrə ödədiyi ƏDV-nin ümumi məbləği 21800 manat, ƏDV-yə 18 faizlə cəlb olunan əməliyyatları 23000 manat, sıfır (0) dərəcə ilə tutulan əməliyyatları 15000 manat olub. Vergi ödəyicisi fərqli dərəcələr tətbiq edilən əməliyyatları olsa da, 21800 manatlıq ƏDV əvəzləşdirilməsi apara biləcək.

Əgər biz, bu nümunədə “0” dərəcə tutulmanı  ƏDV azadolması ilə əvəz etsək əvəzləşdirilmə tam aparıla bilməyəcək, çünki əlavə dəyər vergisindən azad olunan əməliyyatlar üçün xüsusi çəki müəyyənləşdirmək lazımdır.

ƏDV əvəzləşdirilməsi üçün vergi uçotu necə aparılmalıdır?

Ola bilər, vergi ödəyicisi 18% ƏDV hesablanan əməliyyatlarla yanaşı, məcəllənin 164-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş vergidən azad əməliyyatlardan da aparsın. Belə olan təqdirdə mütləq xüsusi çəki tapılmalıdır. Xüsusi çəki dedikdə, 18% dərəcəli əməliyyatların ümumi əməliyyatlardakı payını qəsd edirik.

Bununla belə, 18% ƏDV hesablanan əməliyyatlarıyla bağlı mallarının, bütövlükdə əməliyyatlarının uçotunu ayrı aparıbsa, yəni vergi tutulanla tutulmayanı bir-birindən ayırmaq mümkündürsə, 18%-lə  hesablanan əməliyyatlar üçün ödənilmiş ƏDV-lər tam əvəzləşdirilə bilər.

Beləliklə, əgər siz, ƏDV-dən azad əməliyyat apardıqda əməliyyatlarla bağlı malların uçotunu ayrıca aparmırsınızsa, tam əvəzləşdirmə apara bilməyəcəksiniz. Əgər tətbiq etdiyiniz vergi uçotu forması alınmış malların ƏDV tutulan yaxud azad olunan əməliyyat olduğunu təsbit etməyə imkan verirsə, əvəzləşməni tam şəkildə edə bilərsiniz.

Nümunə 2:  ƏDV qeydiyyatında olan vergi ödəyicisinin hesabat dövrü ərzində ümumi dövriyyəsi 130000 manat (əlavə dəyər vergisiz) olub. Bundan ƏDV-dən azad olunan əməliyyat 30000, sıfır dərəcə tətbiq olunan 10000, 18 faiz dərəcə ilə tətbiq olunan 90000 manatıdır. 25000 manat dəyərində ƏDV-dən azad edilən əməliyyat çərçivəsində mal idxal edilib. Əlavə dəyər vergisi hesablanan əməliyyatların uçotu ayrılıqda aparılır. Həmin hesabat dövründə vergiyə cəlb olunan əməliyyatlar çərçivəsində digər şəxslərdən elektron vergi hesab-fakturaları əsasında alınan mallara (işlərə, xidmətlərə) görə nağdsız qaydada ödəmələr üzrə ƏDV-nin depozit hesabına köçürülən məbləğ 14400 manat olub. Büdcə ilə əvəzləşdirilməyə qəbul olunacaq məbləği və büdcəyə ödəniləcək vergi məbləğini müəyyən edək.

Bu nümunədə əlavə dəyər vergisindən 164-cü maddəsinə uyğun azad edilmiş əməliyyatların uçotu ayrıca aparılıb. 175.4-cü maddəyə əsasən mallar əldə edilərkən ödənilmiş 14400 manat üçün tam məbləğdə ƏDV əvəzləşdirilməsi aparıla bilər. Odur ki, hesablanmış 16200 manat (90000 x 18% = 16.200) ƏDV məbləğindən əvəzləşdirilən 14400 manat ƏDV məbləğini çıxdıqdan sonra büdcəyə ödənilməli olan vergi məbləği 1800 manat ( 16.200 – 14.400 = 1800) təşkil edəcəkdir.

ƏDV-dən azad olunan və ƏDV-yə 0 dərəcə tətbiq etməklə cəlb edilən əməliyyatların tam siyahısı Vergi Məcəlləsinin məqalənin əvvəlində qeyd etdiyimiz müvafiq maddələrində  şərh edilib.


Print Friendly, PDF & Email