İcarədən ödəmə mənbəyində vergi tutulması

İcarə münasibətləri

İcarə münasibətləri olduqca geniş, tez-tez rast gəlinən münasibətlərdir. İcarə məsələlərində o qədər fərqli məqamlar olur ki, onların vergi hissəsini düzgün tənzimləmək zərurəti daim aktual qalır. Buraya:

• elektron qaimənin təqdim edilib edilməməsi;
• icarədən ödəmə mənbəyində vergi tutulub tutulmaması;
• icarənin xidmət sayılıb sayılmaması;
• icarə münasibətlərində təmir məsrəfləri;
• icarə xərclərinin hansı sənəd əsasında gəlirdən çıxılması;
• qısa, eləcə də uzunmüddətli icarələr zamanı digər fərqli məqamları aid etmək olar.

İcarə münasibətləri bəzi mühasiblərə, sahibkarlara bəsit görünə bilər, amma, əslində bu belə deyil. Bu münasibətlərin tənzimlənməsi zamanı müxtəlif qanunvericilik aktlarının müddəaları nəzərə alınmalıdır, məsələn:

• Mülki Məcəllədə icarə haqqında ümumi müddəalar şərh olunur;
• “İcarə haqqında” AR qanununda əmlakdan, torpaqdan və digər təbii ehtiyatlardan icarə hüququ əsasında istifadənin əsasları tənzimlənir;
• “Torpaq icarəsi haqqında” AR qanununda torpaqlar üzrə icarə münasibətlərinin hüquqi əsasını müəyyən edilir.

Bu sıraya Vergi Məcəlləsini də əlavə etsək icarə münasibətlərinin əhatəsinin nə qədər geniş olduğunu görə bilərik.

İcarə haqqında ümumi müddəalar Mülki Məcəllənin 34-cü fəslinin 1 paraqrafında verilib. Həmin müddəalar əsasında deyə bilərik ki:

Hüquq ədəbiyyatında icarə 2 yerə ayrılır:

• əməliyyat icarəsi;
• maliyyə icarəsi.

Əməliyyat icarəsinin predmeti

Bu məqalədə əməliyyat icarəsi, icarədən ödəmə mənbəyində vergi tutulması haqqında danışacağıq. Maliyyə icarəsi (maliyyə lizinqi) haqqında buraya keçid etməklə oxuya bilərsiniz.

İcarənin predmetinə binaları, daşınar əşyaları, torpaq sahələrini, hüquqları, müəssisələri misal göstərə bilərik. Torpaq icarəsi ilə bağlı münasibətlər müvafiq qanunvericilik aktları ilə yanaşı əlavə olaraq AR Torpaq Məcəlləsi, “Torpaq icarəsi haqqında” AR Qanunu ilə tənzimlənir. Ona görə də torpağın icarəsini başqa icarələrdən ayırmaq müəyyən qədər məntiqli olardı.

İcarə müqaviləsinin tərəfləri

İcarə münasibətində adətən 2 tərəf olur:

• icarəyəverən (icarədar da deyilir);
• icarəçi (icarəyəgötürən də deyilir).

Onlar arasında icarə münasibətlərini tənzimləyən əsas sənəd icarə müqaviləsidir.

İcarə münasibətləri zamanı icarəçiyə sahiblik, istifadə hüququ keçir, mülkiyyət hüququ isə icarəyəverəndə qalır.

İcarəçi qismində istənilən hüquqi və ya fiziki şəxs çıxış edə bilər. İcarəçi fiziki şəxsin vergi ödəyicisi olaraq qeydiyyatda olması, sahibkar olaraq qeydiyyata alınması şərti yoxdur. Uçota alınma məsələsinə aşağıda ətraflı toxunacağıq.

İcarə xidməti

Biz danışıqda, həmçinin vergi məsələlərində “icarə xidməti” ifadəsini işlədirik. Düzdür, bu, xidmətin başqa, xüsusi növüdür, icarəyəverən tərəfdən onun hərəkətsizliyi ilə ifadə edilir. Onun öz xidmətinə çıxışı icarəyə verdiyi əmlak vasitəsi ilə təmin olunur. İcarəyəverən müqavilədə xidmətin haqqını qarşı tərəfin razılığına əsasən:

• natura şəklində;
• pul formasında;
• yaxud qarışıq forma kimi müəyyən edə bilər.

İcarə müqaviləsi icarəyəverəni elektron qaimə faktura təqdim etmək vəzifəsindən azad etmir. İcarə müqaviləsi onların öz arasındakı, elektron qaimə faktura isə icarəyəverən ilə vergi orqanı arasındakı münasibəti tənzimləyir, vergi orqanının icarə məsələsinə nəzarətini təmin edir. Təbi ki, elektron qaimə fakturanı vergi ödəyicisi kimi uçota alınmış şəxslər təqdim edir.

İcarə xərci gəlirdən çıxılırmı?

Bəzən, təcrübədə, vergi ödəyiciləri, icarəyəverənin vergi ödəyicisi olmaması səbəbindən, elektron qaimə faktura alınmadığı üçün icarə xərcini xərc kimi tanımır. Bu düzgün deyil, belə ki, VM-in 100-cü maddəsinə əsasən icarədən ödəmə mənbəyindən vergi tutulduqda, həmin icarə haqqı ümumi gəlirdən çıxılır. İcarə münasibətləri zamanı təmir xərcləri haqqında buradan oxuya bilərsiniz.

İcarə gəlirindən verginin tutulması

Vergi Məcəlləsinə görə fiziki şəxslərin icarə gəliri qeyri-sahibkarlıq gəliri kimi təyin tanınır. İcarədən ödəmə mənbəyində vergi tutulması Məcəllənin 124-cü maddəsi ilə tənzimlənir. Daşınan və daşınmaz əmlak üçün icarə haqqından aşağıdakı şərtlər çərçivəsində 14 faiz dərəcə ilə ÖMV tutulur:

• gəlir VM-in 13.2.16 maddəsinə uyğun  Azərbaycan mənbəyindən əldə edilmişdir;
• icarə haqqı ödəyən şəxs vergi ödəyicisi kimi uçotdadır.

Nümunə 1. Fərdi sahibkar Əhmədov Elçin özünə məxsus olan yaşayış evini ayda 550 manata hüquqi şəxsə icarəyə vermişdir. Hüquqi şəxs icarə haqqında 14 %, yəni 77 manat ÖMV tutur və fiziki şəxsə ayda 473 manat ödəyir. Fiziki şəxsin bu gəliri bir daha vergiyə cəlb edilmir.

Hüquqi şəxslərdə icarədən ödəmə mənbəyində verginin hansı halda hesablanması haqqında buradan oxumaq olar.

İcarə haqqını ödəyən fiziki şəxs vergi ödəyicisi kimi uçotda olmadıqda, 14% vergi dərəcəsi tətbiq edilməklə hesablanan gəlir vergisi icarəyə verən tərəfindən ödənir və Məcəllənin 33-cü və 149-cu maddələrinə uyğun vergi uçotuna alınıb bəyannamə verilir.

Nümunə 2. Əhmədov Elçin həmin evi vergi ödəyicisi olmayan şəxsə (tələbəyə, digər kirayəçiyə) 550 manata icarəyə verdikdə, ondan ÖMV tutulmur. Yəni icarəçi vergi ödəyicisi olmadığından o, ödəmə mənbəyində icarə haqqından vergi tutmur. Bu halda icarə haqqını alan fiziki şəxs özü vergi orqanında vergi uçotuna alınaraq əldə etdiyi gəlirinə görə hesabat ilindən sonra mart ayının 31-dək vergi bəyannaməsini vergi orqanına təqdim etməli və gəlir vergisini dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

İcarədən ödəmə mənbəyində vergi tutulması nümunələri ilə buradan da tanış ola bilərsiniz.

Hüquqi şəxslərin icarə gəlirləri

Rezident müəssisələr üçün, eləcə də qeyri-rezidentlərin daimi nümayəndəliklərinə respublika ərazisində ödənilən icarə haqlarından ÖMV tutulmur. Müəssisələr icarədən gəlirlərini də digər gəlirlərinə qatıb bəyannamə üzrə vergi dərəcəsinə müvafiq olaraq vergini ödəməlidirlər.

Nümunə 3. 2021-ci ildə “A” firması illər uzunudur məşğul olduğu ev heyvanları üçün yemlərin idxalı və satışı fəaliyyətindən 19.000 manat gəlir əldə etmiş və bu istiqamətdə gəlirdən çıxılan xərcləri 9500 manat olmuşdur. İl ərzində firmaya məxsus qeyri-yaşayış sahəsinin icarəyə verilməsindən isə 11.000 manat icarə gəlirləri əldə etmişdir. Firmanın mənfəət vergisini hesablayaq:

( 19.000 + 11.000 ) – 9.500 = 20500

20500 * 20 % = 4100 manat

Buradan hüquqi şəxslərin icarə gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsi haqqında buradan da oxumaq olar.

İcarə haqqı məbləğinin hesablanamsı

Vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləği daşınmaz əmlakın bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Bu zaman VM-nin 14-cü maddəsinin tələbləri nəzərə alınır. Bu qayda sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondlarına aid deyil (VM, maddə 124.4)

Bu qayda icarə haqqının real qiymətdən aşağı göstərilməsinin qarşısının alınması üçün tətbiq edilir. İcarə haqqı məbləğinin müqavilədə aşağı göstərilməsi olduqca geniş yayılmış vergidən yayınma halıdır ki, bununla bağlı hətta 12 mart 2012-ci il tarixində AR Konstitusiya məhkəməsinin plenum qərarı da olmuşdur.

İcarəyəverənin uçotu

Nəhayət, yuxarıda söz verdiyimiz icarə zamanı vergi uçotu haqqında:

• Hüquqi şəxslər istənilən halda vergi uçotundadır;
• Fiziki şəxslər isə əgər icarəyəgötürən vergi ödəyicisi deyilsə uçota alınırlar;

Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 33.4-cü maddəsinə əsasən “ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunması nəzərdə tutulmayan (tutulması mümkün olmayan) gəlirləri olan fiziki şəxslər, yaxud Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda gəlir əldə edən rezident fiziki şəxslər ərizəni gəlir əldə etmək hüququ yarandığı gündən gec olmayaraq vergi orqanına ərizə verməlidirlər.”

Bu halda icarəyəverəndən ödəmə mənbəyində vergi tutulmur. O özü öz gəlirindən 14% vergi verir.

• İcarəyəgötürən vergi ödəyicisidirsə icarəyəverənin vergi uçotuna alınmasına ehtiyac yoxdur.