Əmək hüququnun təminatı
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 35-ci maddəsinə əsasən əmək şəxsi və ictimai rifahın əsasıdır. Hər kəsin öz əmək qabiliyyətinə uyğun fəaliyyət növünü, peşəni, məşğuliyyətini və iş yerini sərbəst seçmək hüququ vardır.
Respublikamızın ərazisində əmək münasibətləri Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Məcəllədə bunlar qeyd edilir:
- müvafiq hüquq normalar vasitəsi ilə işçilərin və işəgötürənlərin əmək münasibətlərində yaranan əmək, sosial, iqtisadi hüquqların və bu hüquqlarla bağlı müvafiq təminatların minimum səviyyəsi;
- Konstitusiyasının ikinci bölməsində nəzərdə tutulmuş əmək, istirahət, təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək hüququnun təmin edilməsinin prinsip və qaydaları, habelə digər əsas insan hüquq və azadlıqları;
- Azərbaycan Respublikasının bağladığı (yaxud tərəfdaş olduğu) beynəlxalq müqavilələrə, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının konvensiyaları və digər beynəlxalq hüquqi normalara uyğun işçilərin, işəgötürənlərin, habelə müvafiq dövlət orqanlarının əmək münasibətlərinin yaranması, dəyişdirilməsi, xitam verilməsi və bu münasibətlərin iştirakçılarının hüquqlarının müdafiəsi sahəsində hüquq və vəzifələrini tənzimləyən qaydalar.
Tarixə qısa baxış
Azərbaycan SSR dövrü: 30 dekabr 1922-ci ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının Əmək Qanunları Məcəlləsi qəbul edilir və 1923-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minir.
1971-ci il dekabrın 10-da Azərbaycan SSR-nin Əmək Qanunlar Məcəlləsi qəbul edilir və hazırda fəaliyyətdə olam AR Əmək Məcəlləsi qəbul edilənədək qüvvədə olur.
Mövcud Əmək Məcəlləsi 1999-cu il fevralın 1-də qəbul edilib, həmin ilin 1 iyul tarixdən qüvvəyə minib. Bu Məcəllənin xarakterik xüsusiyyəti əmək müqaviləsinin (müqavilə) kollektiv şəkildə bağlamaq imkanıdır.
Məcəllənin qəbulundan keçın müddətdə ona bir sıra əlavələr və düzəlişlər edilib. Onlardan bəziləri 2014-cü ilin payızında “Məşğulluq haqqında” Qanuna edilən dəyişikliklərlə bağlıdır.
2014-cü ilin qışında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Əmək Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” 2013-cü il 27 dekabr tarixli qanunun təsdiq edilməsi haqqında fərman imzaladı.
2017-ci ildə Azərbaycanın Əmək Məcəlləsinə növbəti dəyişikliklər edilib. Dəyişikliyə əsasən, ştatların ixtisarı yolu ilə əmək müqaviləsinə xitam verilərkən işəgötürən iş stajını da nəzərə almalıdır. Həmçinin, müqavilə qeyri-müəyyən müddətə və ya 5 il müddətinə bağlana bilər.
AR Əmək Məcəlləsi üzrə əsas prinsiplər
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin əsaslandığı prinsiplər bunlardır:
- bərabərliyin təmin edilməsi;
- ədaləti və qanunun aliliyini təmin etməklə maraqların müdafiəsi;
- maddi, mənəvi, sosial, iqtisadi və digər ehtiyacların ödənilməsi üçün əqli, fiziki, habelə maddi imkanlardan sərbəst istifadənin təmin edilməsi;
- işçilər və işəgötürənlər tərəfindən öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə hüquqi təminat yaradılması.
Əmək Məcəlləsinin şamil olduğu şəxslər
Bu Məcəllə:
- respublika ərazisində yerləşən bütün müəssisələrə;
- qurum və təşkilatlara;
- hüquqi şəxs yaratmadan fəaliyyət göstərən işçilərlə müqavilə bağlanmış iş yerlərində;
- AR-in respublikadan kənardakı səfirliklərinə və konsulluqlarına;
- gəmilərə, dəniz qurğularına və s. şamil edilir.
Bu Məcəllə işəgötürənin resurslarından istifadə edərək əmək funksiyasını öz evində yerinə yetirən işçilərə də aid edilir (ƏM 4.2).
Əmək Məcəlləsinin şamil olmadığı şəxslər
Məcəllə aşağıdakı şəxslərə şamil edilmir:
- hərbi qulluqçulara;
- məhkəmə hakimlərinə;
- Milli Məclisinin deputatları və bələdiyyəyə seçilmiş şəxslərə;
- xarici dövlətin hüquqi şəxsi ilə həmin ölkədə müqavilə bağlamış və Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisədə əmək funksiyalarını yerinə yetirən əcnəbilər;
- tapşırıq, podrat, komisyon və digər mülki-hüquqi müqavilələr üzrə iş görənlərə;
- ƏM-nin 6-cı maddəsi ilə müəyyən edilən digər şəxslərə.
Əmək Məcəlləsinin strukturu
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi on üç bölmədən, qırx səkkiz fəsildən, əmək hüququnun müxtəlif sahələrini əhatə edən üç yüz on yeddi maddədən ibarətdir. Məcəlləyə iki əlavə edilib:
- əmək müqaviləsinin (kontraktın) nümunəvi forması;
- ilin soyuq vaxtında açıq havada və ya isidilməyən örtülü binalarda, habelə isti havalarda işin dayandırılması və işçilərə fasilələrin verilməsi şərtləri.
Sonda istifadə olunmuş mənbələrin siyahısı verilib.
Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin tam mətni ilə buradan tanış olmaq olar.
