Bələdiyyə müəssisələri
Bələdiyyə müəssisələri və təşkilatlar, yerli özünüidarəetmə forması olan bələdiyyələrin mülkiyyətində olan hüquqi şəxslərdir. Biz onları bu məqalədə sadəcə bələdiyyə müəssisələri adlandıracağıq. Bələdiyyələrin belə müəssisələr yaratmaq hüququ “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 34-cü maddəsi ilə təsbit olunub. Bu müəssisələr bələdiyyələrin fəaliyyətlərinin effektivliyini təmin etmək üçün önəmli rol oynayır, bölgə iqtisadiyyatının dinamik inkişafına kömək edir. Belə hüquqi şəxslər öz fəaliyyətini bələdiyyənin təsdiq etdiyi nizamnaməyə uyğun qurur. Bələdiyyə müəssisəsi bələdiyyə tərəfindən təsdiq edilən nizamnamə əsasında dövlət qeydiyyatına alınır. Bəzi hallarda nizamnamə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi nümunəvi nizamnamələr əsasında hazırlanır. Bələdiyyə tərəfindən yaradılan aşağıdakı müəssisələr buna misal ola bilər:
- ali təhsil müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi;
- orta ixtisas təhsili müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi;
- sosial xidmət müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi və sair.
Bələdiyyə müəssisənin vergi öhdəlikləri, onların hesablanması digər müəssislərdən fərqlənmir, sadəcə mənfəət bələdiyyə müəssisənin mənfəət vergisi dövlət büdcənə deyil, yerli büdcəyə köçürülür.
Bələdiyyə müəssisələrinin mənfəət vergisi
Bələdiyyə müəssisələri mənfəət vergisi ödəyiciləridir. Bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisinin hesablanması və ödənilməsi Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin təsdiq etdiyi “Yerli (bələdiyyə) vergi və ödənişlərin hesablanması, ödənilməsi və uçotu ilə bağlı metodiki vəsait” əsasında aparılır.
Bu müəssisələr üçün vergitutma obyekti onun mənfəətidir. Mənfəət bütün gəlirlər ilə Vergi Məcəlləsinin X fəslində qeyd olunan, gəlirdən çıxılan xərcin fərqi kimi müəyyən edilir.
Bütün gəlirlərə aşağıdakılar da aiddir:
- AR hüdudlarından kənarda daimi nümayəndəlikləri vasitəsilə əldə edilən gəlirlər;
- AR hüdudlarından kənarda əldə edilən dividend, faiz, royalti.
Təbii ki, Vergi Məcəlləsinə uyğun vergidən azad edilən gəlirlər istisnadır. Həmçinin, vergidən azad edilmiş gəlirlər üzrə müəssisənin xərcləri də xərclərin tərkibinə daxil edilmir.
Bələdiyyə müəssisələrinin mənfəət vergisi dərəcəsi, digər hüquqi şəxslərdə olduğu kimi, Məcəllənin 105.1-ci maddəsinə uyğun olmaqla 20 faizdir. Mənfəət vergisi məbləği də eyni qaydada, hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq, ödənir. Sadəcə ödəniş dövlət büdcəsinə deyil müvafiq bələdiyyə büdcəsinə köçürülür.
Ödənişlər cari vergi ödəmələri formasında həyata keçirilir.
Bələdiyyə müəssisələri tərəfindən hər hesabat ili üçün hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq son hesablama aparılır və həmin müddətədək mənfəət vergisinin bəyannaməsi müvafiq bələdiyyəyə təqdim edilməklə hesablanmış mənfəət vergisi bələdiyyə büdcəsinə ödənilir. Dövlət Vergi Xidmətinin elektron resursundan bəyannamə tərtibi zamanı istifadə etmək olar.
Mənfəət vergisinin hesablanmasına nümunələr
Hesablamaya nümunə aşağıda verilib.
Nümunə 1:“Abc” bələdiyyəsi istirahət parkında əyləncə xidmətləri göstərən “Bcd” müəssisəsinitəsis edib. Göstərilən xidmətlərdən hesabat ili ərzində 80000 manat gəlir əldə edilib, həmin xidmətlərə görə çəkilən xərc 75000 manatdır.
Bələdiyyə müəssisəsinin vergi tutulan mənfəəti 5100 manat (80300- 75200), hesablanmış vergi isə 1020 manat (5100 x 20%) olacaq.
Növbəti nümunədə cari vergi ödəmələrinin müəyyənləşdirilməsi verilib.
Nümunə 2: Bələdiyyə müəssisəsinin mənfəət vergisi əvvəlki hesabat ilində 10000 manat hesablanıb. Müəssisə cari vergi ödəmələrinin müəyyənləşdirilməsi üçün əvvəlki vergi ilində hesablanmış vergi məbləğinin 1/4 hissəsi qaydasını seçib. Belə olduqda cari ilin rübləri üzrə ödənilməli olan cari vergi ödəməsi məbləği 2500 manat (10000 manat x 1/4) təşkil edəcək.
Cari vergi ödəmələrinin müəyyən olunmasınln başqa variantına baxaq.
Nümunə 3: Bələdiyyə müəssisəsi cari ilin 1-ci rübünü 6000 manat gəlirlə başa vurub. Cari vergi ödəmələri əvvəlki vergi ilində hesablanmış vergi məbləğinin həmin ilin gəlirlərindəki xüsusi çəkisi (şərti olaraq XÇ kimi işarə edək) əsasında müəyyən edilir. Əvvəlki hesabat ilinin gəliri 25000, hesablanmış mənfəət vergisi 5000 manat təşkil edib.
Cari ilin 1-ci rübü üzrə cari vergi ödəməsi XÇ-in həmin rübün gəlirinə hasili kimi hesablanır:
XÇ = 5000/25000=0,2, cari vergi ödəməsi=6000*0,2=1200 manat.
Bələdiyyə müəssisənin mənfəət vergisi üzrə güzəştlər
Vergi Məcəlləsinin 106-cı maddəsindəki azadolma və güzəştlər bələdiyyə mülkiyyətində olan hüquqi şəxslərə də şamil edilir. Bu maddənin əhatəsi kifayət qədər genişdir, onlara nümunələrlə buradan tanış olmaq olar.
Yerli (bələdiyyə) vergilərə nəzarətin həyata keçirilməsi
Hesablanmış vergilərin yerli büdcəyə tam və vaxtında ödənilməsinə nəzarət yerli büdcəyə ödənilməsinə nəzarət tədbirləri Azərbaycan Respublikasının 2003-cü il 17 iyun tarixli 478-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş “Bələdiyyələrin vergi xidməti orqanı haqqında Əsasnamə” ilə tənzimlənir. Vergi Məcəlləsinin müddəaları və qeyd edilən Əsasnamə əsasında bələdiyyələrin vergi xidməti orqanı:
- bələdiyyə müəssislərinin mənfəət vergisi üzrə hesablamaların və ödənişlərin düzgünlüyünü araşdırmaq məqsədi ilə dövlət vergi orqanlarının keçirdiyi səyyar vergi yoxlamalarında iştirak edir;
- xidmət göstərdiyi bələdiyyə ərazisində bələdiyyə müəssisələrində kameral və səyyar vergi yoxlamaları aparır.
Bələdiyyə yoxlamanın nəticəsi kimi tərtib edilmiş akt əsasında qanunvericiliyə uyğun tədbirlər görür.
