Əmək müqaviləsinə xitam
Əmək müqaviləsi müəssisə, yaxud təşkilatlarda əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsinə əsas verən yeganə sənəddir. Onun məzmunu AR Əmək ilə tənzimlənir, tərəfləri işçi və işəgötürəndir. Təbii ki, onlar arasındakı əmək münasibətləri daimi deyil, bu münasibətlərə xitam da verilə bilər. Əmək müqaviləsinə xitam verilməsi müxtəlif səbəblərdən ola bilər. Tərəflərdən birinin təşəbbüsü ilə işçinin işdən azad edilməsi belə səbəblərdən biridir. Bu halda iki hal mümkündür:
- əmək müqaviləsinə işçinin təşəbbüsü ilə xitam verilməsi;
- əmək müqaviləsinin işəgötürən tərəfindən ləğvi.
Hər iki hal işəgötürənin əmri ilə rəsmiləşdirilir, imza və möhürlə təsdiqlənir. İşçinin işdən azad edilməsi zamanı işəgötürən əmrin surətini işçinin tələbi ilə ona təqdim etməlidir. İşçinin son iş günü əmək müqaviləsinin ləğv edildiyi gün hesab olunur. Əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq həmin gün işçiyə aşağıdakı sənədlər təqdim edilməlidir:
- işdən çıxma barədə əmrin surəti;
- əmək kitabçası;
- hesablanmış son haqq-hesab.
İşəgötürənin işçini əmək müqaviləsini ləğv etməyə məcbur etməsi qanunvericiliyə ziddir. Müqavilənin işçi tərəfindən ləğvi onun öz istəyi ilə, onun öz iradəsini ifadə etməsinin nəticəsi olmalıdır.
İşçi tərəfindən əmək müqaviləsinə xitam üçün müraciət
Hər bir işçi tutduğu vəzifədən və gördüyü işin xarakterindən asılı olmayaraq əmək müqaviləsini ləğv etmək hüququna malikdir. O, istənilən vaxt işəgötürənə əmək müqaviləsinə xitam verilməsini təklif edə bilər. Əmək müqaviləsinin hər hansı dəyişikliyi və ya ləğvi qüvvədə olan qanunlara uyğun icra olunmalıdır.
İşçi əmək müqaviləsinin ləğvi üçün, xitam veriləcək gün göstərilməklə, 1 təqvim ayı öncədən işəgötürənə yazılı ərizə ilə müraciət etməlidir. Şifahi müraciət işçinin işdən azad edilməsi üçün əsas ola bilməz, ərizənin yazılı formada verilməsi məcburidir.
Xəbərdarlıq müddəti
Xəbərdarlıq müddəti yazılı ərizənin verildiyi günün ertəsi günündən başlayır. Həmin müddətə həm iş, həm də qeyri-iş günləri daxildir. Xəbərdarlıq müddətinin son günü qeyri-iş gününə düşdüyü zaman növbəti iş günü müddətin bitdiyi gün hesab olunur. Bu müddət ərzində işçi müqavilə üzrə öz vəzifə və öhdəliklərini tələb olunan qaydada yerinə yetirməyə borcludur. Əks halda işəgötürən müqaviləyə işçinin ərizəsinə görə deyil, əmək qanunvericiliyinin müvafiq qaydalarına uyğun əmək müqaviləsinə xitam verə bilər.
Əgər işçi işdə olmadığı günlərdə (ezamiyyət, əmək qabiliyyətinin itirilməsi, məzuniyyət müddəti) əmək müqaviləsinin ləğvi üçün müraciət etmiş olarsa, bu halda həmin dövr də xəbərdarlıq müddətinə daxil edilməlidir. Xəbərdarlıq müddəti bitdikdən sonra işçi işə çıxmamaqda və son haqq hesabının aparılmasını tələb etməkdə tam haqlıdır. İşəgötürən işə çıxmayan işçi barəsində hər hansı bir intizam tədbiri görə bilməz.
Bəzən işçi öz ərizəsində əmək münasibətlərini dayandırmaq istədiyi tarixi qeyd etmir. Bu halda ərizənin verildiyi gündən bir aylıq xəbərdarlıq müddəti bitənədək əmək müqaviləsinin ləğvinə icazə verilmir.
Məzuniyyət və xəstəlik zamanı xəbərdarlıq müddəti
İşçi həmçinin, məzuniyyət hüququndan istifadə edərək əmək müqaviləsini ləğv edə bilər. Belə ki, o, məzuniyyətə buraxılması və məzuniyyət müddətinin bitdiyi gündən müqavilənin ləğv olunması xahişi ilə işəgötürənə müraciət edə bilər.
Əgər işçi xəbərdarlıq müddəti bitənədək əmək qabiliyyətini itirmiş olarsa və bu xəstəlik halı sonra da davam edərsə, işəgötürən işçinin müqaviləsinə xitam verə bilər. Əmək qabiliyyətinin itirilməsi 1 aylıq xəbərdarlıq müddətini dayandırmır və bu müddət bitdikdən sonra işçi ilə müqavilənin ləğvi qanunauyğundur.
Müraciət günü əmək müqaviləsinə xitam verilməsi
Müqaviləyə xitam verildiyi gün işəgötürən işçiyə əmək kitabçasını, onun yazılı tələbi ilə digər sənədləri verməyə və son haqq-hesab aparmağa borcludur. Ola bilər ki, əmək kitabçasının verilməsi işəgötürənin təqsiri üzündən gecikmiş olsun. Bu zaman işçiyə işə düzələ bilmədiyi bütün müddət üçün orta əməkhaqqı verilməlidir. Bəzi hallarda işçinin, məsələn:
- yaşa, əlilliyə görə pensiyaya çıxdıqda;
- təhsilini davam etdirdikdə;
- yeni yaşayış yerinə köçdükdə;
- seksual qısnamaya məruz qaldıqda;
- digər işəgötürənlə əmək müqaviləsi bağladıqda və s. işini davam etdirməsi qeyri-mümkün olur və işəgötürənə müqavilənin ləğvi üçün müraciət etməli olur.
Bu halda işəgötürən işçinin xahişini təmin etməli və onun ərizədə göstərdiyi gün əmək müqaviləsinə xitam verməlidir.
Müraciət ərizəsinin geri götürülməsi
Ola bilər ki, işçi xəbərdarlıq müddəti bitənə qədər yenidən müraciət edərək müqavilənin ləğvi barədə ərizəni geri götürmüş olsun. Əgər işəgötürən həmin vəzifəyə yeni işçi götürübsə və bu barədə işçiyə rəsmi şəkildə yazılı xəbərdarlıq edibsə, işçinin əvvəlki ərizədən imtina hüququ olmayacaqdır. İşçiyə yazılı xəbərdarlıq edilmədiyi halda isə işçinin imtina ərizəsi qəbul edilməli və əmək müqaviləsi ləğv edilməməlidir.
Beləliklə, biz tərəflərdən birinin, işçinin təşəbbüsü ilə əmək müqaviləsinə xitam verilməsi halını nəzərdən keçirdik. İşəgötürənin təşəbbüsü işçinin işdən azad edilməsi başqa məqaləmizin mövzusudur. Tərəflərin razılığı ilə əmək müqaviləsinə ləğvinin digər halları ilə isə buradan tanış olmaq olar.
