Blog Full

Respublikamızda mədəniyyətin, tibbin və idmanın inkişaf etdirilməsi üçün bir sıra stimullaşdırıcı tədbirlər həyata keçirilir, o cümlədən bu sahələri dəstəkləyən şirkətlərə vergi güzəştləri tətbiq olunur. Mövzunu maliyyə mütəxəssisi Vüqar Mirheydərov şərh edir.

Vergi Məcəlləsinin 106.1.18-ci maddəsi vergi ödəyicisinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilmiş tələblərə cavab verən elm, təhsil, tibb, idman və mədəniyyət təşkilatlarına köçürdüyü ümumi mənfəətin 10 faizindən çox olmayan hissəsini vergidən azad edir.

Fərz edək ki, “Dəniz” MMC şirkəti 2021-ci il ərzində 150 min manat mənfəət əldə edib. Şirkət bu mənfəətdən 20% məbləğində vergi ödəməyə borcludur: 150.000 x 20% = 30.000 manat. Lakin “Dəniz” MMC-nin mühasibi vaxtında xatırlayır ki, şirkət il ərzində yerli təhsilə maddi dəstək kimi Bakı Dövlət Universitetinə 15 min manat köçürüb. Bu faktı mənfəət və zərər bəyannaməsinə daxil etməklə (Əlavə 5, 2-ci hissə, sətir 29) mühasib şirkət tərəfindən ödəniləcək mənfəət vergisi məbləğini 30.000 manatdan 27.000 manata endirəcək:

(150.000 – 15.000) x 20% = 27.000

Başa düşmək çətin deyil ki, mahiyyət etibarilə vergi ödəyicisinə təqdim olunan bu güzəşt qeyd olunan xərcin gəlirdən çıxılan xərc kimi nəzərə alınması ilə eyni effekti verir. Beləliklə, faktiki olaraq Vergi Məcəlləsinin 106.1.18-ci maddəsi 109.2-ci maddənin qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı olmayan xərclərin əldə edilmiş gəlirdən çıxılmasını qadağan edən tələbini müəyyən mənada yumşaltmış olur.

Maddədə qeyd edilən meyarlara gəldikdə isə həmin meyarlar Nazirlər Kabinetinin 12.03.2020-ci il tarixli 88 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilib.

• Elmi təşkilatlar üçün – “Elm haqqında” Qanunun 1.0.9-cu bəndinə uyğun olaraq elmi fəaliyyətin həyata keçirilməsinin təsis sənədlərində əks etdirilməsi, bu Qanunun 24-cü bəndinə uyğun olaraq akkreditasiyanın olması və prioritet istiqamətlər üzrə elmi tədqiqatların aparılması, dövlət siyasəti (“Elm haqqında” Qanunun 3.3-cü bəndi);

• Təhsil müəssisələri üçün – dövlət orqanları və ya səhmlərinin 51 faizinə dövlət mülkiyyətində olan və ya dövlət tərəfindən yaradılmış publik hüquqi şəxslər tərəfindən nəzarət, habelə təhsil fəaliyyətini həyata keçirmək üçün lisenziyanın olması;

• Səhiyyə təşkilatları üçün – təşkilat dövlət mülkiyyətində olmalı və köçürülən vəsait əhalinin sağlamlığının qorunmasına xərclənməlidir.

• İdman təşkilatları üçün – “Bədən tərbiyəsi və idman haqqında” Qanuna uyğun olaraq idman federasiyaları (birlikləri) və ya klubları yaradılmalıdır;

• Mədəniyyət təşkilatları üçün – təşkilat tədbirlərin, müsabiqələrin, sərgilərin, yaradıcılıq gecələrinin, təqdimatların, festivalların, konfransların və simpoziumların hazırlanması və keçirilməsi, çap məhsullarının istehsalı və onların yayılması, o cümlədən filmlərin istehsalı ilə məşğul olmalıdır.

Vergi Məcəlləsinin 106.1.18-ci maddəsi yerli idmanı, mədəniyyəti, elmi, səhiyyə və təhsili dəstəkləyən şirkətlərə bunun üçün müəyyən vergi güzəştləri almağa imkan yaradır. İdeal olaraq, bu maliyyələşdirmə modeli mədəniyyət, idman, təhsil, elm və səhiyyə sahəsində fəaliyyət göstərən təşkilatlara büdcə asılılığından azad olub özünümaliyyələşdirmə modellərinə keçməyinə kömək etməlidir.

Mənbə: vergiler.az

Ölkə başçısının sərəncamına əsasən, 1 yanvar 2022-ci ildən ölkə üzrə minimum əməkhaqqının məbləği 300 manat müəyyənləşirilib. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) yanında Dövlət Əmək Müfəttişliyin açıqlamalarında qeyd edilib ki, əgər işəgötürənlər bu tələbə əməl etmədiyi təqdirdə onlara cərimələr tədbiq ediləcək.

Yaranan suallardan biri əmək müqaviləsi bildirişi sisteminə ƏƏSMN-dən daxil olan məktubla bağlıdır. Sərbəst auditor Altay Cəfərov bildirib ki, həmin məktubda minimum əməkhaqqından aşağı əməkhaqqı verilməsinə görə işəgötürənlərə 1000 manatdan 1500 manata kimi cərimə olunacaqları ilə bağlı xəbərdarlıq edilib. Bu cəriməni müvafiq orqan onlayn formada İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 127-4.1.-ci maddəsinə görə real vaxt rejimində tədbiq edəcək.

Qeyd etmək lazımdır ki, nəzarət orqanının atacağı bu addım qanun daxilindədir. Ancaq burada həm vergi ödəyicilərinin, həm də nəzarət orqanlarının çox diqqətli olmalı olduqları məqamlar var. Çünki işəgötürənlərdə işçilər tam iş rejimində, natamam iş rejimində, əsas iş rejimində, əlavə iş rejimində çalışa bilərlər.

Minimum əməkhaqqının açıqlanması aşağıdakı kimidir:

Minimum əməkhaqqı — iqtisadi, sosial şərait nəzərə alınmaqla qanunvericiliklə ixtisassız əməyə və xidmətə görə aylıq əməkhaqqının ən aşağı səviyyəsini müəyyən edən sosial normativdir.

Aylıq iş vaxtı normasını işləmiş və əmək funksiyasını yerinə yetirmiş işçinin aylıq əməkhaqqı dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş minimum əməkhaqqı məbləğindən aşağı ola bilməz.

Sadə formada desək, 300 manat minimum əməkhaqqı gündəlik 8 saat, həftəlik 40 saat və aylıq normasını işləyən işçilər üçün nəzərdə tutulub. Yəni tam iş rejimində çalışan işçilərə ödənilən əməkhaqqı ən azı 300 manat olmalıdır. Natamam iş rejimində işləyən işçilər üçün isə minimum əməkhaqqı verilməyə də bilər.
Təcrübədə də belə olur. Normal əməkhaqqı 500 manat olan iş yerində natamam olaraq işləyənlərə 250 manat, 200 manat, 300 manat əməkhaqqı ödənilir.

Tutaq ki, işçi ancaq səhərlər 2-3 saat və ya günortadan sonra bir neçə saat çalışır. Sual: bunu nəzarət orqanı necə müəyyənləşdirəcək?

İşəgötürən işçiləri işə götürərkən bildiriş bazasında iş rejimini, əməkhaqqı ödəniş formasını düzgün seçməlidir. Təcrübə göstərir ki, bir çoxları burada səhvlərə yol verirlər. Yəni bildirişi sistemə daxil edəndə tam, ½, ¼ və digər iş rejimini düzgün yazmalıdırlar.

Odur ki, real olaraq işçi necə çalışacaqdırsa, onu elektron bildiriş sisteminə o cür daxil etmək lazımdır. İşçinin adının qarşısında tam iş rejimini yazıb, ona 250 manat əməkhaqqı verildikdə, əlbəttə, əmək müfəttişliyi carimə tətbiq edəcək. Sistemə ¼, ½ iş rejimləri daxil edib, işçiyə 250 manat əməkhaqqı verildikdə isə əmək müfəttişliyi cərimələri tətbiq etməyəcək. Ən azı uyğunsuzluq olduğunu göstərəcək, vergi orqanları araşdırma aparacaq. Real olaraq natamam iş rejimində işləyən işçi üçün cərimə tədbiq edilməyəcək. Əgər sistemdə natamam yazılıb, işçinin tam iş rejimində çalışdığı aydın olarsa, İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 192.3-cü maddəsinə görə cərimələr kəsiləcək.

Mənbə: vergiler.az

Bax: Sahibkarların mühasib seçərkən etdiyi səhvlər

Vergi tutulan gəlirin müəyyən edilərməsi zamanı sual doğuran məqamlardan biri də əsas vəsaitlərin satışının hansı halda gəlir və ya zərər kimi qəbul edilməsi ilə bağlıdır. İqtisadçı ekspert Mahmud Abasquliyev mövzu ilə bağlı şərh edib.

Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə əsasən, aktivlərin dəyərinə onların alınması, gətirilməsi, istehsalı, tikilməsi, quraşdırılması və qurulması üçün çəkilən xərclər, həmçinin vergi ödəyicisinin gəlirdən çıxmaq hüququna malik olduğu xərclər və (əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) istisna edilməklə) aktivlərin dəyərini artıran digər xərclər daxil edilir. Vergi Məcəlləsinin 142.1-ci və 142.2-ci maddələrinə nəzər saldıqda isə görərik ki, 142.1-ci maddədə aktivlərin təqdim edilməsindən əldə edilən gəlir, aktivlərin təqdim edilməsindən daxilolmalar və aktivlərin Məcəllənin 143-cü maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı müsbət fərq deməkdir. Aktivlərini əvəzsiz əsasla və ya güzəştli qiymətlə təqdim edən şəxsin gəliri bu qayda ilə təqdim edilən aktivin bazar qiyməti və onun Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı fərqdən ibarətdir. Vergi Məcəlləsinin 142.2-ci maddəsində isə aktivlərin təqdim edilməsindən yaranan zərərin aktivlərin təqdim edilməsindən daxilolmalar və həmin aktivlərin 143-cü maddəyə müvafiq surətdə müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı fərq olduğu göstərilir.

Vergi Məcəlləsinin 114.7-ci maddəsinə əsasən, əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən artıqdırsa, yaranmış fərq gəlirə daxil edilir.

Əsas vəsaitləri şərti olaraq dəzgah adlandıraq:

Misal 1: “AA” MMC -nin balansında olan tornaçı dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir.

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat

Şirkət tornaçı dəzgahını 13.000 manata satır. Bu zaman şirkətin vergiyə cəlb olunan gəliri 2.000 manat (13.000-11.000) olacaqdır.

Vergi Məcəlləsinin 114.9-cu maddəsinə nəzər yetirsək görərik ki, əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ, həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən azdırsa, yaranmış fərq gəlirdən çıxılır.

Misal 2: “AA” MMC -nin balansında olan tornaşı dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir:

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat.

Şirkət tornaçı dəzgahını 9.000 manata satır. Vergi ödəyicisi satışda 2.000 manat zərər edir. Ancaq vergi ödəyicisinin öz vəsaiti hesabına aldığı dəzgahın balansında qalan dəyərini sıfırlamaq üçün qalıq dəyəri gəlirdən xərc kimi çıxılır. Təbii ki, əsas vəsaitin dəyərindən aşağı satılmasının bir neçə səbəbi ola bilər. Əsas odur ki, vergi ödəyicisi onun bazar dəyərindən aşağı satmaq məcburiyyətində qalmasına dair əsasverici dəlil gətirsin.

Burda sual yaranır ki, bəs hansı halda dəzgahın satışı gəlir və ya zərər kimi qəbul edilmir. Bunun üçün Vergi Məcəlləsinin 144.1.3-cü maddəsinə nəzər yetirmək lazimdir. Maddədə aktivin ləğv edildiyi, yaxud özgəninkiləşdirildiyi ildən sonrakı ilin axırınadək daxilolmaları analoji aktivə və ya eyni xarakterli aktivə təkrar investisiya etməklə aktiv qərəzsiz, yaxud onun sahibinin iradəsindən asılı olmayaraq məhv edildikdə, ləğv olunduqda və ya özgəninkiləşdirildikdə dəzgahın satışı gəlir və ya zərər kimi qəbul edilmir.

Misal: “AA” MMC -nin balansında olan Tokar Dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir.

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat.

Şirkət dəzgahı 13.000 manata satır və əldə olunan məbləği eyni növdə olan digər dəzgahın üzərinə investisya qoyur. Şirkət bu zaman 11.000 manatı gəlirdən xərc kimi çıxacaq. Lakin şirkətin fərqdən əldə etiyi 2000 manat məbləği (13.000-11.000) isə qərəzsiz şəkildə eyni növdə olan digər dəzgahın üzərinə investisya kimi qoyduğu zaman həmin məbləğ vergiyə cəlb olunan gəlir kimi tanınmadan dəzgahın dəyərini artıracaqdır.

Əlavə olaraq onu da qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 115-ci maddəsinə əsasən, təmir norması nəzərə alınmadan 2.000 manat birbaşa olaraq eyni növdə olan dəzgahın üzərinə əlavə edilərək onun qalıq dəyərini artırır.

Mənbə: vergiler.az

Əmək Məcəlləsinin 140-cı maddəsinin ikinci hissəsində qeyd edilir ki, 12 təqvim ayından az işləyib məzuniyyətə çıxan işçinin orta aylıq əməkhaqqı onun faktiki işlədiyi tam təqvim aylarına əsasən hesablanır. İqtisadçı ekspert Anar Bayramov mövzu ilə bağlı şərh verib:

Əmək qabiliyyətinin itirilməsi zamanı müavinətin hesablanması ilə bağlı Əsasnamədə qeyd edilir ki, işçinin hansı müddətdə işləməsindən asılı olmayaraq dövr olaraq 12 ay götürülür. Məzuniyyətlə bağlı əmək qanunvericiliyinin tələbi isə fərqlidir.

Misal 1: 1 mart 2021-ci ildə işə qəbul olunan işçi 15 oktyabr 2021-ci ildə işəgötürənə müraciət edir ki, 22 oktyabr 2021-ci il tarixdən 15 gün müddətinə əmək məzuniyyətinə çıxmaq istəyir. Deməli, işçinin işlədiyi tam ayların sayı 7 ay (1 mart – 30 sentyabr 2021-c il) olduğuna görə hesablama zamanı 7 ayın göstəriciləri əsas götürüləcək.

Bir məsələni qeyd edək ki, işçi işə qəbul olunduqdan sonra hər hansı səbəbdən 12 təqvim ayının hamısını işləməyibsə, hesablama zamanı yenə də 12 ay əsas götürülür.

Misal 2: İşçi 1 sentyabr 2020-ci ildə işə qəbul olunub, 2021-ci ilin iyul-avqust aylarında ödənişsiz məzuniyyətə çıxıb. 10 oktyabr 2021-ci il tarixdə əmək məzuniyyəti hüququndan istifadə etmək istəyir.

İşçinin əvvəlki 12 ayın 2 ayında ödənişsiz məzuniyyətlə əlaqədar əmək fəaliyyətinin olmamasına baxmayaraq, məzuniyyət haqqı hesablanan zaman cəmi məbləğ 10 aya yox, 12 aya bölünəcək.

Misal 3: 10 fevral 2021-ci ildə işə qəbul olunan işçi 25 noyabr 2021-ci ildə 15 günlük məzuniyyətə çıxır. İşçi 10 mart 2021-ci il tarixindən 10 günlük ödənişsiz məzuniyyətdə olub. İşəgötürən tərəfindən işçiyə əmək məzuniyyəti haqqının hesablanması üçün 2021-ci ilin mart-oktyabr dövrü əsas götürüləcək. İşçi mart ayında 10 günlük ödənişsiz məzuniyyətdə olduğu üçün hesablamada bu ayın əməkhaqqı aşağı məbləğdə nəzərə alınacaq.

Mənbə: vergiler.az