Material ehtiyatları
Mühasibat uçotunun hesablar planının 201 saylı “Material ehtiyatları” hesabı “Qısamüddətli aktivlər” bölməsinin 20-ci maddəsinə (“Ehtiyatlar”) aiddir. Hesab üzrə əməliyyatlarının uçotu, müxabirləşmələrin verilməsi qaydası AR MN kollegiyasının Q-01 №-li “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları” ilə tənzimlənir.
Uçotun məqsədi, açılması mümkün olan subhesablar barədə burda məlumat vermişik.
Material ehtiyatlarının alınması ilə bağlı müxabirləşmə nümunələri
Nümunə 1: “A” MMC mətbəx mebellərinin istehsalı sektorunda fəaliyyət göstərir. İstehsalın taxta ilə təmin edilməsi məqsədilə digər bir şirkətlə müqavilə bağlayıb. Müqavilə şərtlərinə əsasən taxtanın daşınmasını onları alan şəxs həyata keçirməlidir. 26000 manatlıq xammalın daşınması zamanı 700 manat xərc çəkilib. Daşınma xərcini onların dəyərinin üzərinə gəlirik.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Material ehtiyatları alındıqda | 201 – Material ehtiyatları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 26000,00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 4680,00 |
| 3 | Daşınma xərci material ehtiyatlarına aid edildikdə | 201 – Material ehtiyatları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 700,00 |
Nümunə 2: Müəssisə istehsal fəaliyyətində istifadə ediləcək 5000 manatlıq mismarın alınmasını təhtəlhesab şəxsə həvalə etmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Təhtəlhesab şəxsə ödəniş edildikdə | 244 – Təhtəlhesab məbləğlər | 221 – Kassa | 5000,00 |
| 2 | Təhtəlhesab şəxs tərəfindən materiallar alındıqda | 201 – Material ehtiyatları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 5000,00 |
| 3 | Təhtəlhesab şəxs tərəfindən materialların ödənişi edildikdə | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 244 – Təhtəlhesab məbləğlər | 5000,00 |
Material ehtiyatları istehsalat məsrəflərinə aid edildikdə
Nümunə 3: “A” MMC mətbəx mebellərinin istehsalı fəaliyyətilə məşğul olan müəssisədir. Mebellərin hazırlanması üçün taxtanın təmin edilməsi məqsədilə digər bir şirkətlə müqavilə bağlamışdır. Müqavilə şərtlərinə əsasən sözügedən taxtalar onları alan şəxs tərəfindən daşınmalıdır. 26000 manatlıq materialların daşınması zamanı 700 manat xərc çəkilmişdir. 22695 manat dəyərində olan mebellər hazır edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Material ehtiyatları hazır məhsula aid edildikdə | 202 – İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri | 201 – Material ehtiyatları | 22695,00 |
Material ehtiyatları satıldıqda
Nümunə 4: Müəssisə mətbəx mebellərinin istehsalı fəaliyyətilə məşğul olur. Mebellərin hazırlanması üçün lazım olan taxtanın təmin edilməsi məqsədilə digər bir şirkətlə müqavilə bağlamışdır. Müqavilə şərtlərinə əsasən daşınmanı onları alan şəxs etməlidir. 26000 manatlıq xammalın daşınması zamanı 700 manat xərc çəkilmişdir. İstehsal prosesi başa çatdıqdan sonra məlum oldu ki, xammalın 15%-lik hissəsi mebellərin hazırlanmasında istifadə edilməyib. Həmin materiallar “D” MMC-ə satılmışdır.
Xammalın alışının uçotu “Nümunə 1”dəki kimi həyata keçirilir. 201-ci hesabda cəmlənmiş 26700 manatlıq xammalın 4005 manatlıq hissəsinin satışının uçotu aşağıdakı kimidir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Satılan malların maya dəyəri nəzərə alındıqda | 701 – Satışın maya dəyəri üzrə xərclər | 201 – Material ehtiyatları | 4005,00 |
| 2 | Satışın həyata keçirilməsi nəticəsində debitor borcları formalaşdıqda | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 601 – Satış | 5000,00 |
| 3 | ƏDV nəzərə alındıqda | 211 – Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 900,00 |
Yanacaq xərcləri material ehtiyatları kimi uçota alındıqda
Nümunə 5: Şirkət balansında olan nəqliyyat vasitələri üçün yanacaq alır. Alınan 700 AZN-lik yanacaq istifadə olunduqca xərcə silinərək uçota alınır.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Yanacağa görə avans məbləği bank hesablaşma hesabından ödənildikdə | 243 – Verilmiş qısamüddətli avanslar | 223 – Bank hesablaşma hesabları | 700.00 |
| 2 | Yanacağa görə avans məbləği ƏDV Depozit hesabından ödənildikdə | 243 – Verilmiş qısamüddətli avanslar | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 126.00 |
Yanacaq ehtiyatlarının istifadə edildikcə xərcə silinməsi aşağıdakı kimidir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Birinci ay üzrə istifadə olunan yanacağa görə e-qaimə alındıqda | 201 – Material ehtiyatları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 200.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 36.00 |
| 3 | Verilmiş avans nəzərə alındıqda (əsas məbləğ) | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 243 – Verilmiş qısamüddətli avanslar | 200.00 |
| 4 | Verilmiş avans nəzərə alındıqda (ƏDV məbləği) | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 243 – Verilmiş qısamüddətli avanslar | 36.00 |
| 5 | Birinci ay üzrə istifadə olunan yanacaq xərcə silindikdə | 721 – İnzibati xərclər | 201 – Material ehtiyatları | 200.00 |
Qeyd: Yanacağın istifadəsilə bağlı növbəti aylarda baş verəcək proseslər də eyni qaydada uçota alınır.
Material ehtiyatları əskik gəldikdə
Nümunə 6: “A” MMC-də aparılan audit yoxlaması zamanı müəssisəyə məxsus 1200 manat dəyərində şüşə lövhələrin əskik gəlməsi halı aşkarlanmışdır. Auditor şüşə lövhələrin əskik gəlməsinin səbəbini işçinin məsuliyyətsiz yanaşması kimi qiymətləndirmiş, həmin işçi ona qarşı qaldırılan bütün iddiaları qəbul etmişdir. Bu zaman, həmin lövhələr işçinin hesabına aid edilmiş, onun əməkhaqqısından tutulmuşdur. “A” MMC üçün bu əməliyyat xammal, materialların təqdim edilməsi kimi hesab edilmişdir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Materiallar müəssisə işçisinin hesabına aid edildikdə | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 611 – Sair əməliyyat gəlirləri | 1200.00 |
| 3 | ƏDV hesablandıqda | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 216.00 |
| 4 | Təqsirkar şəxsin əmək haqqısından tutulma edildikdə | 533 – Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar | 217 – Digər qısamüddətli debitor borcları | 1416.00 |
| 5 | Daxil olan ödənişə əsasən büdcə qarşısında vergi öhdəliyi yarandıqda (ƏDV) | 545 – Digər qısamüddətli öhdəliklər | 521 – Vergi öhdəlikləri | 216.00 |
| 6 | Hesabat dövrü üzrə yaranmış vergi öhdəliyi büdcəyə ödənildikdə | 521 – Vergi öhdəlikləri | 226 – ƏDV-nin Depozit hesabı | 216.00 |
2-ci halda şüşə lövhələrin əskik gəlməsinin səbəbləri, bundan təqsirkar hesab edilən şəxslər məlum olmur. Eyni misal üzərindən təsəvvür edək ki, təqsirkar şəxs məlum deyil, onun təyin edilməsi mümkün deyil.
Alış tarixində ƏDV əvəzləşdirilməmişdir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Əskik gələn materialların ƏDV-si silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 216.00 |
Alış tarixində ƏDV əvəzləşdirilmişdir:
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Əskik gələn materiallar silindikdə | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 201 – Material ehtiyatları | 1200.00 |
| 2 | Əskik gələn materialların əvəzləşdirilmiş ƏDV-si qədər büdcə qarşısında öhdəlik yarandıqda | 731 – Sair əməliyyat xərcləri | 521 – Vergi öhdəlikləri | 216.00 |
Əvəzləşdirilməyən ƏDV xammalın dəyərinə aid edildikdə
Nümunə 7: ƏDV ödəyicisi olmayan şirkət digər ƏDV ödəyicisi olan müəssisədən 6000 AZN dəyərində mismar almışdır.
Qarşı tərəf ƏDV ödəyicisi olduğundan, xammalı ƏDV ilə birlikdə təqdim etmişdir. Bu zaman xammalın alıcısı olan şirkət əvəzləşdirə bilmədiyi vergini xammalın dəyərinin üzərinə əlavə etməlidir.
| Sıra №-si | Əməliyyatın adı | Debet | Kredit | Məbləğ (AZN) |
| 1 | Material ehtiyatları alındıqda | 201 – Material ehtiyatları | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 6000.00 |
| 2 | ƏDV hesablandıqda | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 531 – Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları | 1080.00 |
| 3 | Əvəzləşdirilməyən ƏDV materialların dəyərinə əlavə edildikdə | 201 – Material ehtiyatları | 241 – Əvəzləşdirilən ƏDV | 1080.00 |
| 4 | Material ehtiyatları hazır məhsula aid edildikdə | 202 – İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri | 201 – Material ehtiyatları | 7080.00 |
