Vergi ödəyicilərinə maliyyə sanksiyaları tətbiqi ilə bağlı sual doğuran məqamları “Good Finance” MMC-nin vergi məsləhətçisi Teymur İslamlı şərh edir.
Vergi Məcəlləsinin 58.8.2-ci maddəsinə əsasən, malların alışını və ya mədaxilini təsdiq edən bu Məcəllənin 58.8-ci maddəsində nəzərdə tutulan sənədlər olmadıqda – alıcıya təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verdikdə malların dəyərinin 10 faizi, ikinci dəfə yol verdikdə 20 faizi, üç və daha çox yol verdikdə 40 faizi miqdarında maliyyə sanksiyası tətbiq edilir. Bu maddənin müddəaları istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri tərəfindən istehsal edilən hazır məhsullara münasibətdə tətbiq edilmir.
Misal 1: Operativ vergi nəzarətinin keçirilməsi zamanı topdan ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan “AA” MMC-yə məxsus anbarda alış dəyəri 127.500 manat olan müxtəlif boya məhsulları müəyyən edilib. Araşdırma zamanı həmin malların alışını təsdiq edən müvafiq sənədlərin olmaması aşkar olunub və nəticədə 12.750 manat maliyyə sanksiyası tətbiq edilib.
Misal 2: Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan fərdi sahibkara məxsus mağazada keçirilmiş operativ vergi nəzarəti zamanı 450.300 manatlıq ərzaq malları aşkar edilib. Həmin malların 44.300 manatlıq hissəsinin alışını təsdiq edən sənədlər olmayıb. Fərdi sahibkar izahatında “sənədsiz” malların qabaqcadan sifariş edilməyən mallar olduğunu və ekspeditorlar tərəfindən mağazaya ötən gün təhvil verildiyini bildirsə də, əvvəlcədən sifariş edilmədən təqdim edilən mallar üzrə malların təhvil-qəbul aktlarını yoxlamaya təqdim etməyıb. Bu halda sahibkara eyni qanun pozuntusuna təqvim ili ərzində ikinci dəfə yol verdiyindən 8.860 manat maliyyə sanksiyası tətbiq ediləcək.
44.300 x 20% = 8.860 manat.
Vergi Məcəlləsinin 58.8.3-cü maddəsində göstərilib ki, bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada gəlirlərin və xərclərin uçotu aparılmadıqda – alıcıya rəsmiləşdirilməyən xərclərin 20 faizi miqdarında maliyyə sanksiyası tətbiq edilir.
Misal 3: Təmir-tikinti fəaliyyəti ilə məşğul olan “BB” MMC-də keçirilmiş səyyar vergi yoxlaması zamanı “Forma-2” əsasında təhvil verilmiş binanın tikintisinə sərf edilmiş materialların qiymətləndirilməsi məqsədilə mütəxəssis dəvət edilib. Nəticədə 62.000 manatlıq taxta və çınqıl materialının tikintiyə sərf edildiyi halda, bunların alışını təsdiqləyən sənədələrin olmaması aşkar edilib. Bundan əlavə,binanın layihələndirilməsi üçün 22.000 manat dəyərində xidmətlərin xərcini təsdiq edən sənədlər də yoxlamaya təqdim edilməyıb.
Beləliklə, səyyar vergi yoxlamasının nəticəsinə görə “BB” MMC-yə 16.800 manat maliyyə saksiyası tətbiq ediləcək.
62.000 + 22.000 = 84.000 manat
84.000 x 20% = 16.800 manat
Misal 4: Geyimlərin pərakəndə satışı ilə məşğul olan “CC” MMC-nin dövr ərzində satışları 217.200 manat təşkil edib. Səyyar vergi yoxlaması zamanı ümumi satış qiyməti 96.000 manat təşkil edən geyimlərin alışını təsdiq edən sənədlər müəyyən edilməyib. Malların alış qiymətini müəyyən etmək mümkün olmamış və Vergi Məcəlləsinin 58.16-cı maddəsinin tələbinə əsasən, topdansatış bazar qiymətinin 84.000 manat olduğu aşkar edilib.
Bunun nəticəsində “CC” MMC-yə 8.400 manat maliyyə sanksiyası tətbiq ediləcək:
84.000 x 10% = 8.400 manat.
İndi isə Vergi Məcəlləsinin 58.8.2 və 58.8.3-cü maddələrindəki oxşar və fərqli cəhətlərə nəzər yetirək.
Bu iki maddə üzrə qanun pozuntusunun baş verməsində oxşar cəhətlər:
- hər iki maddədə 58.8-ci maddədə nəzərdə tutulmuş sənədlərə və (və ya) rəsmiləşdirməyə olan tələb;
- vergi ödəyicisi birbaşa vergidən yayınmasa da, bu cür qanun pozuntusu dolayısı ilə digər şəxslərin dövriyyələrinin bəyan edilməməsinə şərait yaradır.
Qeyd edilən maddələrin tətbiqi ilə bağlı fərqli cəhətlər isə aşağıdakılardır: - Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsi vergi ödəyicisinin faktiki olaraq sahibliyində qalmış mallara münasibətdə tətbiq edilir. Yəni vergi nəzarətinin keçirildiyi vaxtda mövcud olan malların alış sənədləri araşdırılır. 58.8.3-cü maddənin tətbiqi üçünsə gəlir və xərclərin uçotunun aparılmaması ilə yanaşı, xərcin formalaşması da əsas şərtdir. Yəni 58.8.2-ci maddədən fərqli olaraq 58.8.3-cü maddə bugünkü yox, artıq baş verib bitmiş prosesə münasibətdə tətbiq edilir.
- Misallardan da göründüyü kimi, 58.8.2-ci maddə yalnız mallara münasibətdə tətbiq edilir. 58.8.3-cü maddə isə həm də alışı müvafiq qaydada rəsmiləşdirilməyən iş və xidmətlərə münasibətdə tətbiq edilir.
Əmək qabiliyyətinin itirilməsi zamanı müavinət necə hesablanır?
Sonda isə Vergi Məcəlləsinin qeyd edilən maddələrinin istehsal fəaliyyəti göstərən şəxslərə tətbiqi ilə bağlı vacib nüansı qeyd etmək istərdim. Məlum olduğu kimi, Məcəllənin 58.8.2-ci maddəsinin müddəaları istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri tərəfindən istehsal edilən hazır məhsullara münasibətdə tətbiq edilmir.
İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri gəlir və xərclərinin uçotunu aparmadıqda onlara qarşı maliyyə sanksiyası riski yaranır: onlar istehsal edərək satdıqları məhsullara sərf edilmiş xammal və materialların “hərəkətini” müvafiq qaydaya uyğun sənədləşdirmədikdə Vergi Məcəlləsinin 58.8.3-cü maddəsinə əsasən, malların dəyərinin 20 faizi həcmində maliyyə sanksiyası ilə üzləşə bilərlər.
Mənbə: vergiler.az
