Digər vergilərdə olduğu kimi, Vergi Məcəlləsində torpaq vergisi üzrə azadolma və güzəştlər nəzərdə tutulub. Məcəllənin 207-ci maddəsinə görə:
- müəyyən torpaqlar ümumiyyətlə vergiyə cəlb edilmir;
- bir-sıra vergi ödəyiciləri üçün torpaq vergisi güzəştləri var;
- bəzi vergi ödəyicilərinə torpaq vergisindən azadolmalar qismən və müəyyən müddətə tətbiq edilir.
Torpaq vergisinə cəlb edilməyən vergi ödəyiciləri
Bu kateqoriyaya aid olan vergi ödəyicilərinə tətbiq edilən torpaq vergisi güzəştləri AR VM-in 207.1, 207.4, 207.7 maddələrində şərh olunub. Məsələn, torpaq sahəsi yaşayış məntəqələrində ümumi istifadədirsə, vergiyə cəlb edilmir. Bunlar əsasən əhalinin ictimai tələbatını ödəməyə yönəlib, nümunə kimi məhəllələr arası yolların altındakı torpaqları göstərmək olar. Meydanların, parkların, xiyabanların sahilləri də belə torpaqlardandır (maddə 207.1.1).
Yaşayış məntəqəsinin (şəhər, qəsəbə və kəndlər) daxili torpaqları və onların tərkibi AR Respublikası Torpaq Məcəlləsinin 18-ci maddəsi ilə tənzimlənir.
Torpaq vergisinə cəlb edilməyən digər kateqoriya Məcəllənin 207.1.2. maddəsinə şərh olunub. Vergi hesablanması zamanı tətbiq edilən torpaq vergisi güzəştləri aşağıdakı şəkildə verilib.
AR Konstitusiyası dövlət hakimiyyəti orqanlarını belə qruplaşdırır:
- qanunverici orqanlar (Milli Məclis);
- icraedici orqanlar (Prezident, NK, icra hakimiyyəti orqanları);
- məhkəmə orqanları aiddir.
Onların əsasnaməsi, bu gəlirin mənbəyini təsdiqləyən sənədlər torpaq vergisindən azadolmalar üçün əsas sayılır. Büdcə təşkilatlarının tərkibi “Büdcə sistemi haqqında” AR qanununa uyğun olaraq müəyyənləşir. Buraya AR büdcəsi və Naxçıvan MR büdcəsi hesabına maliyyələşən qurumlar aiddir. Yerli özünü idarəetmə fəaliyyətini bələdiyyələr həyata keçirir.
Torpaq vergisi güzəştləri tətbiq edilən digər qurum publik hüquqi şəxslərdir. Publik hüquqi şəxs dövlət yaxud bələdiyyə qurumu hesab edilmir, amma onlar adından yaradılır. Onların fəaliyyəti “Publik hüquqi şəxslər haqqında” AR qanunu ilə tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasının Müəllif Hüquqları Agentliyi, Dövlət İmtahan mərkəzi, Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (AZƏRTAC), “İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi və s. kimi qurumlar belə şəxslərə aiddir və onlara torpaq vergisindən azadolmalar AR VM-ə uyğun tətbiq edilir.
Xəzərin altındakı torpaqlar, sərhəd zolaqlarına, müdafiə məqsədlərinə aid torpaqlar, dövlət, habelə meşə, su fondlarına aid torpaqlar torpaq vergisinə cəlb edilmir.
Nümunə 1: Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin Bakı şəhərində istifadəsində olan torpaq sahəsi 1200 kvadrat metrdir. Onun bir hissəsi agentliyin işləri üçün istifadə olunur. Digər hissəsindən istifadə edilməyən boş sahədir. Agentlik dövlətin adından yaradılan publik şəxs olduğu üçün, onun torpaq vergisi ödəməsinə ehtiyac yoxdur.
Torpaq vergisi güzəştləri necə nizamlanır?
Məcəllənin 207.2-ci maddəsi əsasında konkret kateqoriyaya aid şəxslərin mülkiyyətindəki torpaq sahələrinə görə torpaq vergisi güzəşti tətbiq edilərək məbləğ 10 manat azaldılır. Belə vergi ödəyicilərinə nümunə olaraq müharibə qəhrəmanları, müharibə veteranı olmuş şəxslər, habelə əlilliyi olan şəxslər (müharibədən qaynaqlanan) buraya aiddir. Tam siyahı Məcəllənin 102.2-ci maddəsində verilib.
Nümunə 2: İkinci Qarabağ müharibəsi veteranı adını almış döyüşçünün Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda mülkiyyətində 3 sot torpaq sahəsi vardır. Döyüşlər bitdikdən sonra sözügedən fiziki şəxs Mehdiabad qəsəbəsində də 2 sot həyətyanı torpaq sahəsini istifadəyə götürür.
Vətəndaşın mülkiyyətindəki torpaq sahəsinə (Yasamal rayonundakı) torpaq vergisi hesablanarkən 10 manat azaldılır, istifadəsindəki torpağa vergi hesablanması zamanı isə (Mehdiabad qəs.) torpaq vergisi güzəştləri tətbiq olunmur.
Qismən torpaq vergisindən azadolmalar
Məcəllənin 207.3, 207-5, 207.6, 207.8, 207.11 maddələri qismən yaxud müəyyən müddətə torpaq vergisindən azadolmalara həsr olunub. Məsələn, investisiya təşviqi sənədi almış hüquqi şəxsin yaxud fərdi sahibkarın mülkiyyətində yaxud istifadəsindəki müvafiq torpaqlar, sənədin alınma tarixindən 7 il müddətinə torpaq vergisindən azaddır. Bu, investisiyalara təşviqlə bağlı mexanizmin təkmilləşdirilməsi, həmçinin sənaye istehsalını artırmaq, biznes mühitini yaxşılaşdırmaq, investisiya fəaliyyətini genişləndirmək məqsədlərinə köklənib.
Sözügedən təşviq sənədi İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən verilir. İnvestisiya təşviq sənədi layihənin həcmi, fəaliyyət sahəsiylə bağlı konkret tələblər nəzərə alınır. Sənədin bir sıra üstünlükləri var. Onu almaqla sahibkar yaxud hüquqi şəxs Vergi Məcəlləsinə, eləcə də gömrük qanunvericiliyinə əsasən bir sıra güzəştlər əldə edir.
Nümunə 2: Əliheydərov Cavanşir fərdi sahibkar kimi 2019-cu ilin fevral ayında investisiya təşviqi sənədini əldə edib. Həmin ildən etibarən 7 il müddətinə mülkiyyətində və istifadəsində olan torpaq sahələri üçün torpaq vergisindən azad olunur.
Qeyd edilmiş torpaq vergisindən azadolma məhz təşviq sənədinin verildiyi fəaliyyət növünə aiddir. Başqa fəaliyyətlə də məşğul olduqda, həmin əməliyyatların uçotu ayrıca aparılmalı və adi qaydada vergiyə cəlb edilməlidir.
Təşviq sənədi ləğv edilsə daha əvvəl tətbiq edilən torpaq vergisi güzəştləri ləğv olunur, ödənməmiş vergilər üzrə büdcəyə hesablama edilir, həmin vergilərə isə faizlər ödənməyəcək.
Hesablama ləğv edilmənin baş verdiyi dövrün bəyannaməsində əks etdirilməlidir. Sənədin ləğv edildiyi yoxlama zamanı aşkarlanarsa, o zaman yoxlamanın aid olduğu ən sonuncu dövrə aid edilməlidir.
